نویافته‌ای در تحلیل محتوایی اذهاب رجس و طهارت اهل بیت ع (با بهره‌گیری از سیاق روایات، ادبیات عرب و تطبیق منابع فریقین)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌پژوه سطح چهار حوزه علمیه قم، ایران، «نویسنده مسئول»،

2 مدرس مرکز تخصصی معارف حوزه علمیه قم، شعبه اصفهان، ایران

چکیده

اراده الهی در «تطهیر» و «اذهاب رجس» از اهل‌‌بیت، پیام اصلی آیه 33 سوره «احزاب» است. میان مفسران در گستره‌‌ی معنایی رجس و تطهیر، اختلاف نظر وجود دارد؛ بدین جهت برای تبیین دقیق این دو مفهوم، پژوهش مستقلی صورت می‌‌گیرد تا معنای دقیق «اذهاب رجس» و «تطهیر» اهل‌‌بیت شناخته شود. هدف این پژوهش تعیین مفهوم این دو واژه در آیه تطهیر برای شناخت محدوده حجیت سیره و سخن اهل‌‌بیت و وجود تطهیر اختیاری ایشان است. این مقاله توانسته با بهره‌‌گیری از ظهور الفاظ، آیات و روایات اثبات کند که معنای «رجس» در این آیه فراتر از تمام نقائص است. همچنین با توجه به نکات ادبی موجود در آیه و با تحلیلی جدید، معنای دقیق اذهاب رجس، دفع و مانع شدن الهی، با اختیار اهلبیت است. این مقاله در دو بخش به مفهوم شناسی رجس و طهارت در آیه تطهیر می‌‌پردازد.
کلیدواژه‌‌ها: اهل‌‌بیت، عصمت و اختیار، باب افعال، قذر، مانعیت اختیاری، تفسیر ماثور، معارف قرآن و حدیث.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

New Findings in the Content Analysis of the Removal of Impurity and Purification of Ahlul Bayt (AS) (Utilizing the Context of Narrations, Arabic Literature, and Comparison of Sources from Both Sunni and Shia)

نویسندگان [English]

  • reza ataei 1
  • ali Farhamandian 2
1 Student of Level 4, Qom Seminary, Iran, (Corresponding Author)
2 Instructor, Specialized Center for Islamic Sciences, Qom Seminary, Isfahan Campus, Iran
چکیده [English]

The divine will in the “purification” and “removal of impurity” from the Ahlul Bayt is the central message of verse 33 of Surah Al-Ahzab. There is a difference of opinion among exegeses regarding the scope of the meaning of “impurity” (rijs) and “purification” (tathir), which is why an independent study has been conducted to clarify the precise meanings of these two concepts. The purpose of this research is to determine the meanings of these words in the context of the verse of purification, to understand the range of legitimacy regarding the actions and words of the Ahlul Bayt, and to explore the issue of their voluntary purification. Through analyzing the context of words, verses, and narrations, this article demonstrates that the meaning of “impurity” in this verse extends beyond all deficiencies and includes any act, belief, word, or characteristic that is considered undesirable by common sense, intellect, religion, or nature. There is no distinction between what is haram (forbidden), makruh (discouraged), or a matter of neglect, and whether this act is intentional or forgetful. Additionally, based on the grammatical structure in the verse and a new interpretation, the precise meaning of “removal of impurity” is seen as an act of divine prevention and hindrance from the outset. One significant point in the language of the verse is the usage of “ذهب” (dahaba) in the form of the verb “bab ifa’al” (the verb-form that implies an action causing a result) with the preposition “a’n”, which implies prevention and the blocking of any impact from the very beginning. This article addresses the conceptualization of impurity and purification in the verse of purification in two parts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ahlul Bayt
  • Arabic Verb Forms
  • Impurity
  • Voluntary Prevention
  • Purification
  • Exegetical Narrations
  • Quranic and Hadith Knowledge
  1. قرآن کریم (ترجمه: مکارم شیرازی)، قم: دارالقرآن الکریم، نوبت دوم، 1373ش.
  2. ابن‌‌ابى‌حاتم عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، عربستان سعودی: مکتبة نزار مصطفى الباز، چاپ سوم، 1419ق.
  3. ابن‌جزى غرناطى، محمد بن احمد، التسهیل لعلوم التنزیل، تحقیق: دکتر عبدالله خالدی، بیروت: شرکت دارالارقم بن ابى‌الارقم، چاپ اول، 1416ق.
  4. ابن‌حمزه طوسی، محمد بن علی، الثاقب فی المناقب، محقق/مصحح: نبیل رضا علوان، قم: انصاریان، چاپ سوم، 1419ق.
  5. ابن‌سیده، على بن اسماعیل‏، المخصص، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، بی‌تا.
  6. ابن‌عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بی‌نا، بی‌تا.
  7. ابن‌عجیبه، احمد بن ‌عجیبه، البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، قاهره: حسن‌عباس زکى، چاپ اول، 1419ق.
  8. ابن‌عطیه اندلسى، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق: عبدالسلام عبدالشافى محمد، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1422ق.
  9. ابن‌عقده کوفى، احمد بن محمد، فضائل أمیرالمؤمنین×، محقق: عبدالرزاق محمد حسین حرزالدین، قم: دلیل ما، 1424ق.
  10. ابن‌فارس، أحمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، محقق: عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
  11. ابن‌مشهدى، محمد بن جعفر، المزارالکبیر، محقق: جواد قیومى اصفهانى، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ اول، 1419ق.
  12. ابن‌منظور، محمد بن مکرم‏، لسان‌العرب، محقق: جمال‌الدین میرداماد، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دارصادر، چاپ سوم، 1414ق.
  13. ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق: جمیل صدقی محمد، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، 1420ق.
  14. اربلى، على بن عیسى‏، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، محقق: هاشم رسولى محلاتى، تبریز: بنى‌هاشمى، چاپ اول، 1381ق.
  15. أزدى، عبدالله بن محمد، کتاب الماء، محقق: محمد مهدی اصفهانى، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل - دانشگاه علوم پزشکی ایران، 1387ش.
  16. آل غازی، عبدالقادر، بیان‌المعانی، دمشق: مطبعة الترقی، چاپ اول، 1382ق.
  17. آل‌سعدى، عبدالرحمن بن ناصر، تیسیر الکریم الرحمن، بیروت: مکتبة النهضة العربیه، چاپ دوم، 1408ق.
  18. آلوسی، سید محمود، روح‌المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: على عبدالبارى عطیة، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1415ق.
  19. برسوى، اسماعیل بن مصطفی حقى، تفسیر روح‌البیان، لبنان- بیروت: دارالفکر، چاپ اول، بی‌تا.
  20. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، مصحح: جلال‌الدین محدث، قم: دارالکتب الإسلامیة، 1371ق.
  21. بغدادى، علاءالدین على بن محمد، لباب التأویل فى معانى التنزیل، تحقیق: محمد على شاهین، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.
  22. بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار احیاء التراث، چاپ اول، 1423ق.
  23. بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1418ق.
  24. بیهقی، أحمد بن الحسین، السنن الکبرى، دارالفکر، بی‌نا، بی‌تا.
  25. ثعالبى، عبدالرحمن، جواهر الحسان ‌فى ‌تفسیر القرآن (تفسیر ثعالبی)، تحقیق: شیخ محمد على معوض و شیخ عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دار احیاء التراث العربى، چاپ اول، 1418ق.
  26. جزری، ابن‌اثیر جزری، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، محقق: محمود محمد الطناحی، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1367ش.
  27. جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، تحقیق: محمد صادق قمحاوی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
  28. جوادی‌آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، تحقیق: محمد صفایی، قم: اسراء، هفتم، 1389.
  29. جوادی‌آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، تحقیق: علی اسلامی، قم: موسسه اسراء، هشتم، 1388ش.
  30. خطیب، عبدالکریم، التفسیر القرآنى للقرآن، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
  31. رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر فخرالدین رازى، مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
  32. راغب أصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، دمشق: دارالقلم - الدارالشامیة، چاپ اول، 1412ق.
  33. راوندى، سعید بن هبة الله قطب‌الدین، فقه القرآن، محقق: احمد الحسینى، محمود مرعشى، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1405ق.
  34. زبیدی، محمد مرتضی حسینی، تاج‌العروس من جواهر القاموس، تحقیق: علی هلالی و علی سیری، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، 1414ق.
  35. زحیلى، وهبة مصطفی، التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق: دارالفکر، چاپ دوم، 1418ق.
  36. زحیلى، وهبه، التفسیر الوسیط، دمشق: دارالفکر، چاپ دوم، 1422ق.
  37. زمخشری، محمود بن عمر، أساس‌البلاغة، بیروت: دار صادر، چاپ اول، 1979م.
  38. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.
  39. زمخشرى، محمود بن عمر، الفایق فی غریب الحدیث، محقق: ابراهیم شمس‌الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1417ق.
  40. سلمى، محمد بن حسین، حقائق التفسیر، تحقیق: نصرالله پورجوادى، تهران: مرکز نشر دانشگاهى، چاپ اول، 1369ش.
  41. سمرقندی، نصر بن محمد، بحر العلوم، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، 1416ق.
  42. سورآبادی، ابوبکر عتیق، تفسیر سورآبادی (تفسیر التفاسیر)، تهران: فرهنگ نشر نو، 1380ش.
  43. سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیة الله العظمی مرعشى نجفى، چاپ اول، 1404ق.
  44. سیوطی، جلال‌الدین، تفسیر الجلالین، بیروت: مؤسسه النور للمطبوعات، چاپ اول، 1416ق.
  45. السید الشریف المرتضی، المسائل الناصریات، رابطه الثقافة و العلاقات الإسلامیة، مدیریة الترجمة و النشر، 1417ق.
  46. سید محمد حسین فضل الله، تفسیر من وحى القرآن، بیروت: دارالملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، 1419ق.
  47. شبر، سید عبدالله، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، با مقدمه سیدمحمد بحرالعلوم، کویت: مکتبة الألفین، چاپ اول، 1407ق.
  48. شوکانى، محمد بن على، فتح‌القدیر، دمشق/بیروت: دار ابن کثیر، دارالکلم الطیب، چاپ اول، 1414ق.
  49. صاحب بن عباد، إسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، محقق: محمد حسن آل‌یاسین، بیروت: عالم الکتاب، چاپ اول، 1414ق.
  50. صادقی، محمد، البلاغ فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم: مکتبة محمد الصادقی الطهرانی، چاپ اول، 1419ق.
  51. صدوق، محمد بن علی بن ‌بابویه (شیخ صدوق)، الأمالی، تهران: کتابچی، چاپ ششم، 1376ش.
  52. صدوق، محمد بن على ابن‌بابویه‏ (شیخ صدوق)، من لایحضره الفقیه، محقق: علی‌اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ دوم، 1413ق.
  53. طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، 1417ق.
  54. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن، محقق: محمدجواد بلاغى، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
  55. طبری، محمد بن جریر، جامع‌البیان فى تفسیر القرآن، لبنان-بیروت: دارالمعرفه، چاپ اول، 1412ق.
  56. طنطاوى، سید محمد، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، بی‌نا، بی‌تا.
  57. طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم: دارالثقافة، چاپ اول، 1414ق.
  58. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  59. طوسی، محمد بن حسن‏، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، 1411ق.
  60. طیب، سید عبدالحسین، اطیب‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام، چاپ دوم، 1378ش.
  61. عطائی، رضا، بازشناسی تفسیری-حدیثی «اهل بیت» در آیه‌ تطهیر، علوم و معارف قرآن و حدیث، شماره 11، تابستان 1396.
  62. فرات کوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفى، تحقیق: محمدکاظم محمودى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، 1410ق.
  63. فراهیدى، خلیل بن أحمد، کتاب العین، قم: نشر هجرت، چاپ دوم، 1409ق.
  64. فیومی، أحمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: موسسه دارالهجرة، چاپ دوم، 1414ق.
  65. قاسمی، محمد جمال‌الدین، محاسن‌التأویل، تحقیق: محمد باسل عیون‌السود، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1418ق.
  66. قرطبی، محمد، الجامع لأحکام القرآن، ایران-تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1364ش.
  67. کیاهراسی، علی بن محمد، احکام‌القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، چاپ دوم، 1405ق.
  68. مترجمان، ترجمه تفسیر جوامع الجامع، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1377ش.
  69. مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق: هاشم رسولى محلاتى، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.
  70. مدنی، سید علیخان بن احمد کبیر، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سیدالساجدین، مصحح: محسن حسینى امینى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1409ق.
  71. مراغی، احمد مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، بی‌تا.
  72. مظهری، ثناءالله، تفسیر المظهرى، کویته: مکتبة رشدیه، چاپ اول، 1412ق.
  73. مغربى، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، تحقیق: آصف فیضى، قم: مؤسسة آل البیت^، چاپ دوم، 1385ق.
  74. مفید، محمد بن محمد (شیخ مفید)، المسائل العکبریة، محقق: کنگره شیخ مفید، قم: المؤتمر العالمی لألفیه الشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق.
  75. مفید، محمد بن محمد (شیخ مفید)، تفسیر القرآن المجید، تحقیق: سیدمحمد علی ایازی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1424ق.
  76. مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل، قم: مدرسه امام علی بن ابی‌طالب، چاپ اول، 1421ق.
  77. میبدى، احمد بن ابى‌سعد رشیدالدین، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق: على‌اصغر حکمت، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم، 1371ش.
  78. نجفى خمینى، محمدجواد، تفسیر آسان، تهران: انتشارات اسلامیه، چاپ اول، 1398ق.
  79. نحاس، ابوجعفر احمد بن محمد نحاس، اعراب القرآن، بیروت: منشورات محمد علی بیضون، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1421ق.
  80. نووى جاوى، محمد بن عمر، مراح لبید لکشف معنى القرآن المجید، تحقیق: محمد أمین الصناوى، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417ق.
  81. نیشابورى، ابواسحاق احمد ثعلبى نیشابورى، الکشف و البیان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422ق.
  82. نیشابورى، نظام‌الدین حسن بن محمد، تفسیر غرائب‌القرآن، تحقیق: زکریا عمیرات، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1416ق.
  83. هلالى، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، محقق: محمد انصارى زنجانى، قم: الهادی، چاپ اول، 1405ق.
  84. همدانی، سیدمحمدحسین حسینی، انوار درخشان، تحقیق: محمد باقر بهبودی، تهران: کتابفروشی لطفی، چاپ اول، 1404ق.
  85. هیتمی، أحمد بن حجر الهیتمی المکی،الصواعق المحرقة فی الرد على أهل البدع و الزندقة، تحقیق: عبدالوهاب عبداللطیف، مصر: مکتبة القاهرة، چاپ دوم، 1385 - 1965م.