تفسیر تطبیقی روایی آیه «وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها»

قاسمی خواه, مرتضی

doi:10.22034/pht.2025.15215.1395

تفسیر تطبیقی روایی آیه «وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مرتضی قاسمی خواه

دانش‌آموخته دکتری مدرسی معارف اسلامی، گرایش اخلاق، دانشگاه قرآن و حدیث قم، ایران

10.22034/pht.2025.15215.1395

چکیده

در دوران جاهلیت و حتی در ابتدای اسلام، عده‌ای در ایام حج از درب اصلی خانه‌های خود وارد نمی‌شدند. قرآن کریم ورود به خانه‌ها از پشت آن‌ها را نیک نمی‌داند. با اینکه انسان به‌طور عادی از درب خانه وارد می‌شود، خداوند به‌صورت ارشادی فرموده است: «وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها» یعنی از درب خانه‌ها وارد شوید. مقاله حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و از نوع کتابخانه‌ای به این سؤال می‌پردازد که منظور از خانه‌ها و درب‌های آن چیست و چرا خداوند امر کرده است که از درب آن‌ها وارد شویم. مقاله پس از بررسی روایات و تفاسیر مختلف به این نتیجه رسیده است که این آیه فراتر از درب و خانه‌های عادی، اصلی جامع و کلی را بیان می‌کند و انسان را راهنمایی می‌کند که در هر کاری از راه شایسته آن وارد شود. روایات معصومان^ درباره مصادیق این خانه‌ها و درب‌ها مطالبی بیان کرده‌اند. در مجموع می‌توان این مصادیق را به سه گروه تقسیم کرد: 1. گروه اول خانه را خدا و راه ورود به آن را اهل بیت^ می‌دانند؛ 2. گروه دوم خود اهل بیت را مصداق خانه معرفی می‌کنند و راه ورود به خانه اهل بیت، اذن گرفتن از آنان می‌باشد؛ 3. گروه سوم خانه را علم و حکمت و راه دستیابی به آن را اهل بیت^ می‌دانند. در نوشتارهای پیشین و تفاسیر سابق، معنای اول بیشتر مورد توجه قرار گرفته و معنای دوم مغفول مانده و معنای سوم به‌عنوان تفسیری برای این آیه بیان نشده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Exegesis of the Verse «وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها» “And Enter Houses through Their Doors” (Quran 2:189)

نویسنده [English]

mortaza qasemikhah

Graduated with a Ph.D. Teacher of Islamic knowledge, Ethics. The University OF Quran and Hadith of Qom.

چکیده [English]

The Qur'an has ordered to enter the house through the door of the house. The present article deals with the question of what is meant by houses and their doors with a descriptive-analytical and library-type method. And why did God command to enter the house through its door? From the analysis of narrations and interpretations, we came to the conclusion that the verse, beyond ordinary doors and houses, expresses the comprehensive principle and guides a person to enter into any work through its proper path. Traditions about this verse are divided into three groups; The first group considers the house to be God and the way to enter it is Ahl al-Bayt; The second group presents the Ahl al-Bayt as an example of the house, and the way to enter the house is to ask permission from the Ahl al-Bayt, and the third group considers the house to be wisdom and the way to reach it is the Ahl al-Bayt. In the previous writings and previous interpretations, the first meaning was given more attention, while the second meaning was neglected and the third meaning was not analyzed.

کلیدواژه‌ها [English]

verse 189 of Al-Baqarah
divine doors
God's house
Ahl al-Bayt

مراجع

ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی، الامالی، تهران: کتابچی، چاپ ششم، 1376ش.
ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، مصحح: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
ابن‌حیون، نعمان بن محمد مغربی، شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار^، مصحح: محمدحسین حسینی جلالی، قم: جامعه مدرسین، 1409ق.
ابن‌سیده، علی بن اسماعیل، المحکم و المحیط الأعظم، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
ابن‌شاذان قمی، ابوالفضل شاذان بن جبرئیل، الروضه فی فضائل امیرالمؤمنین×، مصحح: علی شکرچی، قم: مکتبة الأمین، 1423ق.
ابن‌مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیه موسسه البعثه قم، تهران: بنیاد بعثت، 1416ق.
برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، مصحح: جلال‌الدین محدث، قم: دارالکتب الإسلامیه، چاپ دوم، 1371ق.
بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل، تحقیق: عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار احیاء التراث، 1423ق.
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
جوادی‌آملی، عبدالله، تسنیم، جلد 4، احمد قدسی، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ ششم، 1389ش.
جوادی‌آملی، عبدالله، تسنیم، جلد 9، حسن واعظی محمدی و حسین اشرفی، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ سوم، 1388ش.
جوادی‌آملی، عبدالله، معاد در قرآن، جلد 5، علی زمانی قمشه‌ای، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ چهارم، 1387ش.
جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، بیروت: چاپ اول، بی‌تا.
حسکانی، عبیدالله بن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمدباقر محمودی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1411ق.
حسن بن علی(ع)، تفسیر المنسوب الی الامام العسکری، قم: مدرسه امام مهدی عجل الله فرجه، 1409ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم، چاپ اول، 1412ق.
سمرقندی، نصر بن محمد بن احمد، بحرالعلوم، ابوسعید عمر بن غلامحسن عمروی، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
سیدرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، صبحی صالح، قم: هجرت، 1414ق.
سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق.
صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، مصحح: محسن بن عباسعلی کوچه‌باغی، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، محمدباقر خراسانی، مشهد: نشر مرتضی، 1403ق.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
طوسی، محمد بن الحسن، الامالی، تصحیح: موسسه البعثه، قم: دارالثقافة، 1414ق.
فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
فرات کوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، محمدکاظم محمودی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1410ق.
فرامرزی، جواد، حسینی، سید قاسم، «واکاوی تأویلات روایی تفاسیر شیعی در آیه 189 سوره بقره»، پژوهش نامه تأویلات قرآنی، شماره 7، 1400ش.
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، تحقیق: سید طیب موسوی جزایری، قم: دارالکتاب، چاپ چهارم، 1367ش.
کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، المصباح، قم: دارالرضی، چاپ دوم، 1405ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، مصحح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
محمد بن مکی (شهید اول)، المزار، تصحیح: محمدباقر موحد ابطحی، قم: مدرسه امام مهدی عجل الله فرجه، 1410ق.
محمدزاده، عاطفه، شهیدی، روح‌الله، مهدوی‌راد، محمدعلی، «حجیت مفاد فرازهای مستقل قرآن؛ رهیافت‌ها و زمینه‌ها (مطالعه موردی، آیه 189 بقره)»، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شماره 16، 1399ش.
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ سوم، 1430ق.
معرفت، محمدهادی، «علم تفسیر»، وقف میراث جاویدان، شماره 9، 1374ش.
موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، موسوعة الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب أهل البیت^، قم: موسسه دائرة معارف الفقه الاسلامی، 1424ق.
واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، تحقیق: زغلول کمال بسیونی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1411ق.