تحلیل شیوه‌های تغییر رفتار در روایات امام علی ع در تطبیق با علم روانشناسی

فرامرزی, جواد

doi:10.22034/pht.2025.15190.1393

تحلیل شیوه‌های تغییر رفتار در روایات امام علی ع در تطبیق با علم روانشناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

جواد فرامرزی

استادیار گروه تفسیر و علوم قرآن دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی آمل

10.22034/pht.2025.15190.1393

چکیده

روایات امام علی× حاوی دستورالعمل‌های متعددی در خصوص شیوه‌های تغییر رفتار است. از سوی دیگر، روانشناسی به مطالعه رفتار می‌پردازد و تغییر رفتار یکی از مهم‌ترین مباحث آن است. در روانشناسی معاصر، شیوه‌های مختلفی برای تغییر رفتار مطرح شده است. پرسش این پژوهش این است که چگونه می‌توان شیوه‌های تغییر رفتار در روایات امام علی× را با علم روانشناسی مقایسه و تحلیل کرد؟ امام علی× برای درمان ترس از روش غرقه‌سازی، برای کاهش استرس از مدیریت استرس و برای درمان افسردگی از شیوه دوری و اجتناب استفاده می‌کند. همچنین، برای فرو نشاندن غضب، کنترل خشم را توصیه می‌نماید. امام علی× به خودبازنگری نیز اشاره دارد که بر اساس آن فرد با بررسی و محاسبه روزانه عیوب خود، در جهت بهبود رفتارهای ناهنجار اقدام می‌کند. یکی دیگر از روش‌های امام علی×، الگودهی است که در آن پیامبر، اهل بیت و سایر افراد به عنوان الگوهای رفتاری معرفی می‌شوند. روش دیگر، تقویت افتراقی است که در آن رفتارهای مطلوب با تشویق تقویت می‌شوند و مشاهده این تشویق‌ها توسط افرادی که رفتارهای نامطلوب دارند، موجب کاهش این رفتارهای نامطلوب می‌گردد. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی بوده و داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of behavior change methods in the narrations of Imam Ali (a.s.) in accordance with psychological science

نویسنده [English]

javad faramarzi

Assistant Professor, Department of Quranic Interpretation and Sciences, Holy Quran University of Quranic Sciences and Education, Amol Faculty of Quranic Sciences

چکیده [English]

The narrations of Imam Ali (AS) contain numerous instructions regarding methods of behavioral change. On the other hand, psychology is the study of behavior, with behavioral change being one of its most important topics. In contemporary psychology, various methods for changing behavior are discussed. The question of this research is how the behavioral change methods in the narrations of Imam Ali (AS) can be compared and analyzed in light of psychology. Imam Ali (AS) uses methods such as flooding for treating fear, stress management for reducing stress, and avoidance techniques for treating depression. Additionally, for controlling anger, Imam Ali (AS) recommends anger management techniques. Imam Ali (AS) also emphasizes self-reflection, where individuals, through daily self-assessment of their faults, take steps to improve undesirable behaviors. Another method advocated by Imam Ali (AS) is modeling, in which the Prophet, the Ahlul Bayt, and other individuals are introduced as behavioral role models. Another method is differential reinforcement, where desirable behaviors are reinforced with encouragement, and the observation of such encouragement by those who exhibit undesirable behaviors leads to a reduction in these undesirable behaviors. The research method is descriptive-analytical, with data collected through library research.

کلیدواژه‌ها [English]

Imam Ali (a.s.)
narrations
behavior change methods
psychology

مراجع

ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین؛ شرح نهج البلاغه؛ تحقیق محمد ابراهیم، بغداد: دارالکتب الاسلامیه، 1428ق.
ابنبابویه، محمد بن علی؛ کمال الدین و تمام النعمه؛ مصحح: علی الکبر غفاری؛ تهران: اسلامیه، 1395ق.
ابن‌فارس، احمد بن فارس؛ معجم مقاییس اللغه؛ قم: دارالکتب العلمیه اسماعیایان نجفی، بیتا.
ابن‌معصوم المدنی؛ الطراز الاول و الکناز لما علیه من لغه العرب المعول؛ مشهد: موسسه آلالبیت لاحیاء التراث، 1426ق.
ابن‌میثم، کمال الدین میثم بن علی؛ شرح نهجالبلاغه؛ مترجمین: قربانعلی محمدی مقدم، علی اصغر نوایی یحیی زاده، چاپ سوم، تهران: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1388ش.
ابنمنظور؛ لسان العرب، بیروت: داراحیاء التراث العربی للطباعه و النشر، 1408‌ق.
اتکینسون و هیلگارد؛ زمینه روانشناسی، چاپ اول، تهران: نشر ساوالان، 1390ش.
اصفهانی، راغب؛ المفردات، الطبعه الخامسه، بیروت: دارالمعرفه، 1425ق.
آلوسی، محمود بن عبدالله؛ روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1415‌ق.
آمدی، غررالحکم و دررالکلم؛ ترجمه: رسولی محلاتی، سید هاشم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1392ش.
تبریزی، محمدحسین بن خلف؛ فرهنگ فارسی برهان قاطع، تهران: انتشارات نیما، 1380ش.
حائری، سید کاظم؛ مباحث الاصول: القسم الاول: الجزء الرابع، دارالبشیر، قم: الطبعه الاولی، 1433ش.
خطیب، سید عبدالزهراء الحسینی؛ مصادر نهج البلاغه و اسانیده، بیروت: دارالزهراء، بیتا.
دهخدا، علی اکبر؛ لغتنامه دهخدا، زیر نظر سید جعفر شهیدی، تهران: موسسه لغتنامه دهخدا، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1385ش.
دیلمی، حسن بن محمد؛ اعلام الدین فی صفات المومنین؛ قم: موسسه آلالبیت^، 1408ق.
زبیدی، محمد تقی؛ تاج العروس من جواهر القاموس، الطبعه الاولی، بیروت: منشورات دارمکنیه الحیاه، 1306‌ق.
زیبایی، اعظم و همکاران، «تأثیر آموزش مبتنی بر وب بر کنترل خشم نوجوانان در مدارس راهنمایی دخترانه مشهد»، مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، دوره ۱۳، شماره ۱۰.
سانتراک، جان؛ زمینه روانشناسی، ترجمه: مهرداد فیروزبخت، نوبت چاپ دهم، تهران: رسا، 1397ش.
سید رضی، نهج البلاغه، ترجمه و شرح فیض الاسلام، بی‌جا، بیتا.
سیف، علی اکبر؛ تغییر رفتار و رفتار درمانی: نظریه‌ها و روشها، چاپ ششم، تهران: نشر دوران، 1396ش.
طریحی، فخرالدین(1395)، مجمع البحرین، الطبعه المحققه الثانیه، طهران: بین الحرمین.
عسکری، ابوهلال، الفروق اللغویه، بیروت: موسسه الرساله، 1422ق.
فرامرزی، جواد؛ «مفهوم شناسی حماقت در نهج البلاغه»، پژوهشنامه قرآن و حدیث، شماره 24، بهار و تابستان، 1398ش.
فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، قاهره: دارالحدیث، 2013م.
فیضالاسلام، علینقی؛ ترجمه و شرح نهج البلاغه، تهران: ناشر:موسسه چاپ و نشر تالیفات فیض الاسلام، 1397ش.
فیومی، أحمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بیروت: المکتبة العصریة، بیتا.
قرشی، علی اکبر؛ قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1386ش.
قهاری، شهربانو؛ فنون رفتار درمانی، چاپ دوم، تهران: نشر دانژه، 1393ش.
کریمی، یوسف؛ نگرش و تغییر نگرش، چاپ سیزدهم، تهران: موسسه نشر ویرایش، 1396ش.
معین، محمد؛ فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، 1371ش.
مغنیه، محمد جواد، فی ظلال نهج البلاغه: محاوله لفهم جدید، موسسه دارالکتاب الاسلامی، 1425ق.
مکارم شیرازی، ناصر؛ پیام امام امیرالمومنین×، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب×، 1390ش.
میلتن برگر، ریموند، شیوه‌های تغییر رفتار، ترجمه: علی فتحی آشتیانی، هادی عظیمی، چاپ پانزدهم، تهران: انتشارات سمت، 1393ش.
ناظمزاده قمی، اصغر؛ جلوه های حکمت: گزیده موضوعی کلمات امیرالمومنین علی× در ٢٢۵ موضوع، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1375ش.
هادیزاده، محبوبه و همکاران؛ «مقایسه اثر خوراکی کوتاه مدت ریتالین بر رفتارهای هیجانی (ترس و اضطراب) موش صحرایی نر سالم و دیابتی شده با استرپتوزوتوسین»، مجله دانشکده علوم پزشکی نیشابور، 1395ش.