تحلیل سندی و دلالی روایات تفسیری فریقین درباره معنای «سکینه» در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران، «نویسنده مسئول»؛

2 طلبه سطح 4 رشته تفسیر تطبیقی مؤسسه آموزش عالی معصومیه قم، ایران؛

3 هیئت علمی وابسته دانشگاه علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

قرآن کریم، منبع اصلی در معارف اسلامی است و پیامبر اکرم| و اهل بیت^ مفسران حقیقی آن هستند. تحلیل روایات تفسیری فریقین از عوامل تقریب دو فرقه اسلامی است که افزون بر آن، نگاه جامع‌تری نسبت به تفسیر آیات قرآنی نیز به دست خواهد داد. مسئله اصلی در این پژوهش، تحلیل سندی و دلالی روایات تفسیری فریقین درباره معنای سکینه در قرآن، با شیوه گردآوری کتابخانه‌ای و روش پردازش توصیفی-تحلیلی است. بر اساس یافته‌های تحقیق، در برخی روایات معتبر شیعه، سکینه به معنای روح الهی است و این معنا با ایمان موهبتی از سوی خدا بر مؤمنان خاص ارتباط دارد. همچنین طبق یک روایت اهل‌تسنن که به لحاظ سندی معتبر نیست، مراد از سکینه، رحمت الهی است که این معنا نیز با موهبت ایمان ویژه از سوی خدا بر مؤمنان هماهنگی دارد. در بعضی از روایات معتبر شیعه، سکینه به ایمان معنا شده که با توجه به حقیقت ایمان که معرفت قلبی و التزام عملی است، نزول سکینه بر قلب یعنی اعطای بینش و گرایش نفسانی که اثر و نتیجه آن، اطمینان و آرامش و انجام دادن عمل صالح است و این نیز سبب آرامش خاطر بیشتر و ازدیاد ایمان می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Schematic and Interpretive Analysis of Sectarian (Shia and Sunni) Exegetical Narratives Regarding the Meaning of “Sakīnah” in the Quran

نویسندگان [English]

  • Ehsan Ebrahimi 1
  • Shirin Saiedi Chianeh 2
  • ahmad khdiale 3
1 Assistant Professor of Al-Mustafa International University- Imam Khomeini Higher Education Center- Qom - Iran.
2 Higher education student of comparative interpretation - Masoomiyah Institute of Higher Education - Iran-Qom
3 Faculty Member affiliated with the University of Science and Research, Tehran, Iran
چکیده [English]

The Quran serves as the primary source of Islamic knowledge, with the Prophet Mohammad (PBUH) and his Ahlul Bayt (AS) regarded as its true interpreters. Analyzing the exegetical narratives from both Sunni and Shia traditions fosters inter-sectarian understanding while offering a broader perspective on Quranic interpretation. This study focuses on the schematic and interpretive analysis of narratives regarding the term sakīnah in the Quran, employing library-based research and a descriptive-analytical methodology. The findings indicate that: 1- According to several authentic Shia traditions, sakīnah refers to the Divine Spirit, symbolizing a gift from God bestowed upon specific believers, signifying a link with faith as a divine favor. 2- In a Sunni tradition of questionable authenticity, sakīnah is interpreted as Divine Mercy, harmonizing with the notion of faith as a unique endowment from God. 3- Some reliable Shia narratives interpret sakīnah as faith itself. Given that true faith encompasses heartfelt recognition and practical commitment, the descent of sakīnah upon the heart implies imparting insight and spiritual inclination. This results in reassurance, increased tranquility, and righteous action, ultimately augmenting faith.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sakīnah
  • Divine Spirit
  • Divine Mercy
  • Heartfelt Faith
  • Faith Augmentation
  • Exegetical Narratives
  • Quranic Interpretational Narrrations

مراجع

  1. آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، 16جلد، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1415ق.
  2. ابن‌بابویه، محمد بن علی، معانی الأخبار، قم، 1403ق.
  3. ----------------، من لایحضره الفقیه، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ 2، 1404ق.
  4. ابن‌سعد، أبو عبدالله محمد بن سعد بن منیع الهاشمی، الطبقات الکبرى، إحسان عباس، بیروت: دار صادر، الطبعة: الأولى، 1968م.
  5. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.
  6. أبوالفرج ابن الجوزی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک‌، دار الکتب العلمیة.
  7. أبوبکر محمد بن الحسین بن عبدالله الآجُرِّی البغدادی، الشریعة، عبدالله بن عمر بن سلیمان الدمیجی، ریاض: دار الوطن، الطبعة: الثانیة، 1420ق.
  8. أبوجعفر النَّحَّاس أحمد بن محمد بن إسماعیل بن یونس المرادی النحوی، الناسخ و المنسوخ، د. محمد عبدالسلام محمد، کویت: مکتبة الفلاح، الطبعة: الأولى، 1408ق.
  9. أبویعلى الخلیلی، خلیل بن عبدالله بن أحمد بن إبراهیم بن الخلیل القزوینی، الإرشاد فی معرفة علماء الحدیث، محمد سعید عمر إدریس، ریاض: مکتبة الرشد، الطبعة: الأولى، 1409ق.
  10. أبوالفداء إسماعیل بن عمر بن کثیر القرشی البصری ثم الدمشقی، البدایة والنهایة، دار الفکر، عام النشر: 1407ق.
  11. أبوبکر محمد بن إبراهیم بن المنذر النیسابوری، کتاب تفسیر القرآن، سعد بن محمد السعد، مدینه: دار المآثر، الطبعة: الأولى، 1423ق.
  12. أحمد بن علی بن محمد بن إبراهیم، أبو بکر ابن مَنْجُویَه، رجال صحیح مسلم، عبدالله اللیثی، بیروت: دار المعرفة، الطبعة: الأولى، 1407ق.
  13. تقى‌الدین حلى، حسن بن علی، الرجال، 1جلد، تهران: دانشگاه تهران، چاپ 1، 1342ش.
  14. تهانوی، محمد علی بن علی، موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، 1996م.
  15. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، بیروت: دار العلم للملایین، 1376ق.
  16. خمینی، مصطفی، تفسیر القرآن الکریم (مصطفی خمینی)، 5جلد، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ 1، 1418ق.
  17. خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، 24جلد، [بى نا] - [بى جا]، چاپ 5، 1413ق.
  18. ذهبی، شمس الدین، تذکرة الحفاظ، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة: الأولى، 1419ق - 1998م.
  19. ------------، سیر أعلام النبلاء، القاهرة: دار الحدیث.
  20. ------------، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، علی محمد البجاوی، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر، 1382ق.
  21. رازی، ابن أبی حاتم، الجرح والتعدیل، بیروت: طبعة مجلس دائرة المعارف العثمانیة، بحیدر آباد الدکن – الهند، الطبعة: الأولى، 1271ق - 1952م.
  22. سبحانی، جعفر، الإیمان و الکفر فی الکتاب و السنة، قم: انتشارات موسسه امام صادق، 1374ش.
  23. سلیمان بن أحمد بن أیوب بن مطیر اللخمی الشامی، أبو القاسم الطبرانی، المعجم الکبیر، حمدی بن عبد المجید السلفی، القاهرة: مکتبة ابن تیمیة، الطبعة: الثانیة.
  24. سیوطی، عبدالرحمن بن أبی‌بکر، الإتقان فی علوم القرآن، محمد أبو الفضل إبراهیم، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب، الطبعة: 1394ق/ 1974م.
  25. --------------------، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، 6جلد، قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى (ره)، چاپ 1، 1404ق.
  26. شانه‌چی، کاظم، علم الحدیث و درایة الحدیث، قم: انتشارات اسلامی، 1375ش.
  27. شاهم آبادی، محمدحسین، معناشناسی واژه‌های قرآنی؛ واژه سکینه با روش تفسیر قرآن به قرآن، مبلغان، مهر و آبان 1396 - شماره 220 (9 صفحه - از 13 تا 21).
  28. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، 30جلد، قم: فرهنگ اسلامى، چاپ 2، 1406ق.
  29. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، 20جلد، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ 2، 1390ق.
  30. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان لعلوم القرآن، 10جلد، تهران: ناصر خسرو، چاپ 3، 1372ش.
  31. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)، 30جلد، بیروت: دار المعرفة، چاپ 1، 1412ق.
  32. -------------------، الطبعة: 1424ق - 2006م.
  33. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، 1جلد، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ 3، 1373ش.
  34. عجلی، أبو الحسن أحمد بن عبدالله بن صالح، معرفة الثقات، عبدالعلیم عبدالعظیم البستوی، المدینة المنورة: مکتبة الدار، الطبعة: الأولى، 1405 - 1985.
  35. عسقلانی، أبو الفضل أحمد بن علی بن محمد بن أحمد بن حجر، العجاب فی بیان الأسباب، عبدالکریم محمد الأنیس، دار ابن الجوزی.
  36. ------------------، تهذیب التهذیب، الهند: مطبعة دائرة المعارف النظامیة، الطبعة: الأولى، 1326ق.
  37. ------------------، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت: دار المعرفة، 1379ق.
  38. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، رجال العلامة الحلی، 1جلد، قم: الشریف الرضی، چاپ 2، 1402ق.
  39. فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، 32جلد، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ 3، 1420ق.
  40. فراهیدی، خلیل بن أحمد، کتاب العین، قم، چاپ دوم، 1409ق.
  41. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، 14جلد، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، چاپ 1، 1368ش.
  42. قمی، علی بن إبراهیم، تفسیر القمی، 2جلد، قم: دار الکتاب، چاپ 3، 1363ش.
  43. کلانتری، ابراهیم؛ آرام، محمد رضا؛ چمن‌پیما، سکینه؛ معناشناسی سکینه در قرآن کریم، پژوهش‌های قرآن و حدیث، پاییز و زمستان 1394، سال چهل و هشتم - شماره 2، رتبه علمی-پژوهشی (وزارت علوم)/ ISC، )16 صفحه - از 269 تا 284(.
  44. کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، 2جلد، قم: موسسة آل البیت^ لإحیاء التراث، چاپ 1، 1404ق.
  45. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
  46. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، چاپ دوم، 1404ق.
  47. ---------------------، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار^، 110جلد، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ 1.
  48. محمد بن حبان بن أحمد بن حبان بن معاذ، الثقات، حیدرآباد: دائرة المعارف العثمانیة، الطبعة: الأولى، 1393ق.
  49. محمد بن محمد بن سویلم أبو شُهبة، الإسرائیلیات والموضوعات فی کتب التفسیر، بی‌تا، القاهرة: مکتبة السنة، الطبعة: الرابعة.
  50. مراغی، أحمد مصطفى، تفسیر المراغی، 30جلد، بیروت: دار الفکر، چاپ اول.
  51. مرعی، حسین عبدالله، منتهى المقال فی الدرایة و الرجال، بیروت: موسسة العروة الوثقى، 1417ق.
  52. مظفر، محمد رضا، أصول الفقه، قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، 1430ق.
  53. مکوند، محمود؛ توکلی محمدی، نرجس، معناشناسی واژه «سکینه» در قرآن و متون مقدس یهودی، معرفت ادیان، شماره 34، بهار 1397ش.
  54. موسوی سبزواری، عبدالاعلى، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، 11جلد، [بی‌جا]: دفتر سماحه آیت‌الله العظمی السبزواری، چاپ 2، 1409ق.
  55. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ 6، 1365ش.
  56. نوری، میرزا حسین طبرسی، خاتمة مستدرک الوسائل، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1416ق.

 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 12 آبان 1401
  • تاریخ بازنگری: 24 اسفند 1401
  • تاریخ پذیرش: 08 مهر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار