تحلیل انتقادی رویکرد حدیثی صابونی در صفوة ‌التفاسیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی- تهران- ایرانی

2 طلبه سطح چهار، مجتمع علوم دینی شهید ضیائی، بندعباس

3 گروه علوم فقه و حقوق دانشگاه مذاهب اسلامی- تهران- ایرانی

چکیده

حدیث به‌عنوان میراث برجای مانده از پیامبر‌(ص) و پیشوایان دین، همواره مورد توجه اندیشمندان مسلمان و غیر مسلمان، به ویژه در دوره معاصر، بوده است؛ در این میان مفسران نیز توجه به حدیث در تفسیر را با رویکرد‌های مختلف مد نظر داشته‌اند. محمد علی صابونی از اندیشمندان و مفسران معاصری است که در اثر تفسیری خویش،«صفوة التفاسیر»، اهتمام جدی به حدیث داشته است. در این پژوهش که به منظور یافتن رویکرد حدیثی وی در این تفسیر و به شیوه توصیفی تحلیلی انجام شده، با گردآوری داده‌هابه شیوه کتابخانه‌ای و بررسی احادیث مورد استفاده او در این تفسیر مشخص گردید که رویکرد او استفاده حداکثری از حدیث در تفسیر است؛ و در این راستا رویکرد حدیثی وی به سه گونه محتوایی، سندی و منبع شناسانه تقسیم گردید. وی به این منظور به نقل روایاتی در بیان سبب نزول آیات و نیز توضیح و تبیین لغوی، عام و خاص، ناسخ و منسوخ و... پرداخته، و در کنار آن به صحت صدوری و متنی آنها نیز، به منظور اجتناب از نقل روایات ضعیف، توجه جدی معطوف داشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analytical Critique of Sabuni’s Hadith Approach in “Safwah al-Tafasir (Elite of Exegeses)”

نویسندگان [English]

  • Hamed Shariati Niyasar 1
  • seyed muhammd sadeghyan 2
  • jalil parvin 1
  • mahmud visey 3
1 Department of Quran and Hadith, Quran Hadith Faquelty, University of Islamic Denomination
2 Students of the surface of Chahar, Religious Sciences Society, Shahid Ziaei, Bandar Abbasunicersity mazaheb
3 Department of fegh va hghogh Faquelty, University of Islamic Denomination
چکیده [English]

Hadith, as the legacy left by the Prophet Mohammad (P) and the religious predecessors, has always been a subject of interest for Muslim and non-Muslim scholars, especially in contemporary times. Among these scholars, Mohammad Ali Sabuni is a contemporary scholar and commentator who has shown serious interest in Hadith in his exegesis work, “Safwah al-Tafasir.” In this research, conducted in a descriptive-analytical manner, Sabuni’s hadith approach in this commentary is examined. By collecting data through library research and examining the hadiths used in this commentary, it was revealed that his approach involves maximum utilization of hadith in interpretation. In this regard, his hadith approach is divided into three categories: content-based, documentary, and source-based. He quotes narrations to explain the reasons for the revelation of verses and provides lexical, general, specific, abrogating, and abrogated explanations. Additionally, he pays serious attention to the authenticity and textual accuracy of these narrations to avoid quoting weak narrations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sabuni
  • Critical Analysis
  • Hadith Approach
  • Contemporary Scholars
  • Safwah al-Tafasir
  • Sunni

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آلبانی، محمد ناصر‌الدین،«سلسلة الأحادیث الضعیفة و الموضوعة»، المملکة العربیة السعودیة، الریاض: دارالمعارف، 1412ق.
  3. آخوندی، علی اصغر، «نسخ از دیدگاه شیخ طوسی»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، دوره، 13، 49-50، شهریور 1386ش.
  4. ابن‌ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد بن ادریس،«تفسیر القرآن‌ (تفسیر ابن‌ابی حاتم)»، تحقیق: اسعد محمد الطیب، صیدا: المکتبة العلمیة، بی‌تا.
  5. ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم الحرانی،«کتب و رسائل و فتاوی شیخ الإسلام ابن‌تیمیة»، تحقیق: عبدالرحمن بن محمد بن قاسم العاصمی، مکتبة ابن‌تیمیة، الطبعة الثانیة، بی‌تا.
  6. ابن‌حبان، محمد بن حبان،«الثقات»، تحقیق: السید شرف‌الدین أحمد، بیروت: دارالفکر، 1395ق.
  7. ابن‌حبان، محمد بن حبان، «صحیح ابن‌حبان»، المحقق: محمد علی سونمز، خالصای دمیر، بیروت: دار ابن‌حزم، 1433ق.
  8. ابن‌حجر، ابوالفضل احمد بن علی العسقلانی، «فتح الباری شرح صحیح البخاری»، تحقیق: محیی‌الدین الخطیب، بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.
  9. ابن‌حجر، ابوالفضل احمد بن علی العسقلانی، «نخبة الفکر»، المحقق: عصام الصبابطی - عماد السید، القاهرة: دارالحدیث، الطبعة الخامسة، 1418ق.
  10. ابن‌حنبل، ابوعبدالله احمد الشیبانی، «مسند الإمام أحمد بن حنبل»، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، مصر: مؤسسة قرطبة، بی‌تا.
  11. ابن‌سعد، محمد بن سعد الزهری، «الطبقات الکبری»، بیروت: دارالصادر، 1968م.
  12. ابن‌صلاح، عثمان بن عبدالرحمن، «معرفة انواع علم الحدیث»، بیروت: دارالکتب العلمیة، 2002م.
  13. ابن‌العربی، ابوبکر محمد بن عبدالله،«احکام القرآن»، تحقیق: محمد عبدالقادر عطاء، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
  14. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر الدمشقی،«تفسیر القرآن العظیم»، بیروت: دارالفکر،1401ق.
  15. ابن‌منظور، محمد بن مکرم،«لسان العرب»، بیروت: دارالصادر، بی‌تا.
  16. ابوحیان، محمد بن یوسف الأندلسی، «البحر المحیط»، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود و آخرون، بیروت: دارالکتب العلمیة،1422ق.
  17. ابو زید، بکر بن عبدالله، «التحذیر من مختصرات الصابونی»، بلا دار نشر، قام بشره وصفه عبدالله السلفی، بی‌تا.
  18. ابوالسعود، محمد بن محمد، «إرشاد العقل السلیم إلی مزایا الکتاب الکریم»، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  19. ابونعیم، أحمد بن عبدالله الأصبهانی، «حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء»، مطبعة السعادة - بجوار محافظة مصر، 1395ق.
  20. اصغرپور، حسن و شریعتی نیاسر، حامد، «بررسی و نقد گزاره روایی – تفسیری «الرعد ملک» در اندیشه عالمان اسلامی»، فصلنامه علمی«تحقیقات علوم قرآن و حدیث»، دانشگاه الزهراء، سال 18، ش 1، بهار 1400ش.
  21. بخاری، محمد بن اسماعیل،«صحیح البخاری»، تحقیق: مصطفی دیب البغاء، بیروت: الیمامة، دار ابن‌کثیر، الطبعة الثالثة، 1407ق.
  22. بغوی، الحسین بن مسعود،«شرح السنة»، تحقیق: شعیب الأرنؤوط-محمد زهیر الشاویش، المکتب الإسلامی - دمشق، بیروت: الطبعة الثانیة، 1403ق.
  23. بیضاوی، عبدالله بن عمر، «أنوار التنزیل و أسرار التأویل»، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
  24. ترمذی، محمد بن عیسی، «سنن الترمذی»، تحقیق: احمد شاکر و آخرون، بیروت: دار إحیاء التراث العربی،1420ق.
  25. تهانوی، محمدعلی،«موسوعة کشاف اصطلاحات»، بیروت: مکتبة الناشرون، 1996م.
  26. حاکم نیشابوری، ابوعبدالله محمد بن عبدالله، «المستدرک علی الصحیحین»، تحقیق: مصطفی عطاء، بیروت: دارالکتب العلمیة،1411ق.
  27. خطیب، محمد عجاج، «اصول الحدیث، علومه و مصطلحه»، بیروت: دارالفکر، 1417ق.
  28. خویی، سید ابوالقاسم، «البیان فی تفسیر القرآن»، بیروت: دارالزهراء، 1395ق.
  29. الدمیری،محمد بن موسى بن عیسى،«حیاة الحیوان الکبرى»، دار الکتب العلمیة، بیروت: الطبعةالثانیة، 1424ق.
  30. رازی، فخر‌الدین محمد بن عمر التمیمی، «مفاتیح الغیب»، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1421ق.
  31. راغب اصفهانی، ابوالثناء محمود بن عبدالرحمن بن أحمد، «بیان المختصر لابن‌الحاجب»، تحقیق: محمد مظهر بقا، المملکة العربیة السعودیة، جامعة أم القری، مرکز البحث العلمی و إحیاء التراث الإسلامی، بی‌تا.
  32. رضوان طلب، محمدرضا، «بررسی تطبیقی آیه وضو»، دو فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دفتر 1، پاییز و زمستان، 1388ش.
  33. زرقانی، محمد عبدالعظیم، «مناهل العرفان فی العلوم القرآن»، لبنان: دارالفکر، 1416ق.
  34. زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله بن بهادر، «البرهان فی علوم القرآن»، المحقق: محمد‌ ابوالفضل إبراهیم، 1376ق.
  35. زمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر، «الکشاف عن حقایق التنزیل»، تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  36. سخاوی، أبوالخیر محمد بن عبدالرحمن بن محمد،«فتح المغیث»، المحقق: علی حسین علی، مصر: مکتبة السنة، 1424ق.
  37. سلحشور، بتول و سلطانی، عباسعلی و حائری، محمدحسن، «جستاری در قاعدۀ، العبرة بعموم اللفظ لا بخصوص السبب»، مجله پژوهش‌های فقهی، دانشگاه تهران، دوره ۱۸، شماره۲، تیرماه ۱۴۰۱ش.
  38. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن أبی‌بکر، «تدریب الراوی»، حققه: ابوقتیبة نظر محمد الفاریابی، دار طیبة، بی‌تا.
  39. شحادة، عصام احمد عرسان،«الصابونی و منهجه فی التفسیر»، رسالة لنیل درجة الماجستیر فی أصول‌الدین بکلیة الدراسات العلیا - جامعة النجاح الوطنیة، نابلس. تحت اشراف: حسین النقیب، 2013م.
  40. شوکانی، محمدبن علی بن محمد،«فتح القدیر»، بیروت: دارالفکر، 1393ق.
  41. شوکانی، محمدبن علی بن محمد، «إرشاد الفحول إلی تحقیق علم الأصول»، تحقیق: محمد سعید البدری أبومصهب، بیروت: دارالفکر، 1412ق.
  42. صابونی، محمدعلی، «صفوة التفاسیر»، مصر – القاهرة، دارالصابونی، 1399ق.
  43. صابونی، محمدعلی، «تفسیر آیات الأحکام»، مصر، دارالصابونی، 1428ق.
  44. صابونی، محمدعلی، «روائع البیان تفسیر آیات الأحکام»، بیروت: مؤسسة مناهل العرفان، الطبعة الثالثة،1400ق.
  45. طبرسی، فضل بن حسن، «مجمع البیان فی تفسیر القرآن»، بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.
  46. طبری، محمد بن جریر، «الجامع البیان فی تفسیر‌ ای القرآن»، بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
  47. عباس، فضل حسن، «اتقان البرهان فی علوم القرآن»، الأردن – عمان: دارالنفائس، الطبعة الثانیة،1430ق.
  48. عتر، نورالدین، «منهج النقد فی علوم الحدیث»، بیروت: دارالفکر المعاصر، الطبعة الثالثة، 1412ق.
  49. الفریابی، جعفر بن محمد بن الحسن، «فضائل القرآن»، تحقیق و تخریج و دراسة: یوسف عثمان فضل الله جبریل، الریاض: مکتبة الرشد، ١٤٠٩ق.
  50. الفوزان، صالح بن فوزان بن عبدالله، «البیان لأخطاء بعض الکتاب»، بلا طبعة و لا دار نشر، بی‌تا.
  51. قاسمی، محمد جمال‌الدین بن محمد سعید بن قاسم، «قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث»، بیروت: دارالکتب العلمیة 1431ق.
  52. قطان، مناع بن خلیل، «مباحث فی علوم القرآن»، مکتبة المعارف للنشر و التوزیع، الطبعة الثالثة،1421ق.
  53. قرطبی، ابوعبدالله محمد بن أحمد، «الجامع لأحکام القرآن»، القاهرة: دارالشعیب، بی‌تا.
  54. قمی، علی، «چگونگی انجام وضوء نزد فریقین‌ (3)»، فصلنامه علمی - ترویجی میقات حج، دوره 23، شماره 90، دی‌ماه 1393ش.
  55. مالک، ابوعبدالله مالک بن انس،«مؤطأ الإمام مالک»، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، مصر: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  56. مسلم، ابوالحسین مسلم بن الحجاج النیسابوری، «صحیح مسلم»، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1407ق.
  57. معارف، مجید و شفیعی، سعید، «درآمدی بر مطالعات حدیثی در دوران معاصر»، تهران: انتشارات سمت، ۱۳۹۴ش.
  58. معرفت، محمدهادی، «التمهید فی علوم القرآن»، قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، 1428ق.
  59. موسوی، عباس علی، «شرح نهج البلاغة‌ (موسوی)»، بیروت: دار الرسول الاکرم‌k، 1418ق.
  60. مهدوی راد، محمدعلی، «مدخل حدیث‌ (پژوهش‌های حدیثی مسلمانان)»، دانشنامه جهان اسلام، ج۱۲، تهران، ۱۳۸۷ش.
  61. میبدی، فاکر، «کنکاشی در حدیث ضحضاح از نگاه فریقین»، پژوهش نامه علوم حدیث تطبیقی، سال هشتم، شماره 14، تابستان 1400ش.
  62. نعناعة، رمزی،«اسرائیلیات و أثرها فی کتب التفسیر»، بیروت: دارالضیاء،1390ق.

 

 

پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 10، شماره 19
اسفند 1402
صفحه 225-254

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 21 شهریور 1402
  • تاریخ بازنگری: 13 آذر 1402
  • تاریخ پذیرش: 02 بهمن 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار