اعتبارسنجی حدیث جنگ آذربایجان و ارتباط آن با مناقشۀ قره‌باغ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد تمام جامعة المصطفی ص العالمیه، قم، ایران

2 دانش‌آموختۀ دکتری تفسیر تطبیقی، جامعة المصطفی ص العالمیه، قم، ایران؛

چکیده

أَخبار مَلاحم علاوه بر آسیب‌های عامی که در حدیث‌پژوهی مطرح است با چالش‌های خاص ملاحم‌پژوهی نیز مواجه است. یکی از این چالش‌ها، مصداق‌یابی این اخبار است و در موارد بسیاری برخی اخبار بر مصادیقی تطبیق داده شده و پس از مدت زمانی عدم صحت آن آشکار شده است. نعمانی (م360‌‌ق) در کتاب الغیبه، روایتی را نقل کرده است که با اشاره به برخی حوادث آخرالزمان و علائم ظهور، خبر از جنگی می‌دهد که آذربایجان و ارمنستان نیز در آن جنگ درگیر هستند. از آنجایی که این کتاب از منابع حدیثی کهن بوده و به‌عنوان یک منبع معتبر تلقی می‌گردد، این پرسش مطرح می‌شود که آیا این روایت از اعتبار لازم برخوردار می‌باشد؟ آیا تطبیق آن بر مناقشه قره‌باغ از توجیه کافی برخوردار است؟ و آیا جنگ قره‌باغ از علائم ظهور محسوب می‌شود؟ این نوشتار، با بررسی و تحلیل موضوعاتی چون اعتبارسنجی روایات موقوف، بررسی جایگاه حدیثی کعب‌الاحبار، اعتبارسنجی خبر واحد در ملاحم، کاربردشناسی آذربایجان در روایات، ناهم‌خوانی مفاد روایت با واقعیت‌های میدانی و ضرورت تفکیک ویژگی‌های عصر غیبت از علائم ظهور به این نتیجه‌ دست یافته است که روایت یاد شده از نظر سندی از حجیت و اعتبار برخوردار نبوده و از نظر متنی نیز با واقعیت‌های میدانی مناقشه قره‌باغ هم‌خوانی ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Validation of the Hadith on the Azerbaijan War and Its Connection to the Karabakh Conflict

نویسندگان [English]

  • mohammad ali rezaee esfahani 1
  • hasan besharati rad 2
1 Full professor at Al-Mustafa International University (MIU), Qom, Iran
2 PhD Canadidte in Comparative Exegesis, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

In addition to the general challenges in Hadith studies, reports of battles face specific challenges as well. One of these challenges is the validation of such narrations, as in many cases, certain narrations have been matched with events but later proven to be inaccurate. Na'mani (d. 360 AH) has narrated a hadith in his book “Al-Ghaybah (Occultation)” that refers to some end-time events and signs of the emergence of the Mahdi, including narration on a war in which Azerbaijan and Armenia are involved. Since this book is an ancient hadith source and is considered an authentic reference, the question arises as to whether this narration is reliable. Does its correlation with the Karabakh conflict provide sufficient justification? And is the Karabakh war considered a sign of the Mahdi's emergence? This paper, through examining and analyzing topics such as the validation of suspended narrations, the position of the Ka'bah al-Ahbar’s narrations, the validation of singular reports in battles, the application of Azerbaijan in narrations, the discrepancy between the narration's content and the field realities, and the necessity of differentiating the characteristics of the occultation era from the signs of the Mahdi's emergence, concludes that the mentioned narration lacks authenticity in terms of its chain of transmission and does not correspond to the field realities of the Karabakh conflict.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Battle Reports / Narrations
  • Battle Studies
  • Ka'bah al-Ahbar
  • Karabakh
  • Azerbaijan
  • Signs of the Emergence of Mahdi

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. ابن‌ابی‌‌الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغه، قم‌‌‌‌، بی‌نا،‌ 1404ق.
  3. ابن‌‌اعثم کوفی، احمد، الفتوح، علی شیری، ‌بیروت‌‌‌‌: دار الاضواء،‌ ۱۴۱۱ق.
  4. ابن‌بابویه، محمد بن على، کمال الدین و تمام النعمه، چاپ دوم، تهران‌‌‌‌: بی‌نا،‌ 1395ق.
  5. ابن‌‌خردادبه، عبدالله، المسالک و الممالک، دخویه، سعید خاکروند، آندره میکل،‌تهران‌‌‌‌: موسسه انتشارات تاریخی میراث ملل، 1371ق.
  6. ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبرى، محمد عبدالقادر عطا،‌ بیروت‌‌‌‌: ‌دارالکتب العلمیه، 1418ق.
  7. ابن‌عقده کوفى، احمد بن محمد، فضائل أمیر المؤمنین، ‌قم‌‌‌‌: بی‌نا، 1424ق.
  8. ابن‌‌فقیه، ابوبکر اسحاق همدانی، مختصر کتاب البلـدان، دخویه و مسعود، ‌تهران‌‌‌‌: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1349ش.
  9. ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، محمدحسین شمس الدین، ‌بیروت‌‌‌‌: دارالکتب العلمیه، منشورات محمدعلى بیضون، ۱۴۱۹ق.
  10. ابن‌‌منظور، محمد بن مکرم، چاپ سوم، بیروت‌‌‌‌: لسان العرب، 1414ق.
  11. اشرافی، مرتضی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، ۱۳۹۶ش.
  12. اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، المسالک و الممالک، ایرج افشار، ‌تهران‌‌‌‌: علمی و فرهنگی، ۱۳۶۸ش.
  13. آهنگران، امیر و فریدون الله ‌یاری، جغرافیای تاریخی قفقاز از منظر مورخان و جغرافی‌دانان مسلمان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 26، شماره دوم، شماره پیاپی 101، 1390ش.
  14. بحرانى، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ‌قم، ‌1374ش.
  15. بخاری، محمد بن إسماعیل، صحیح البخاری،‌ مصطفی دیب البغا، ‌بیروت‌‌‌‌: دارابن‌کثیر، 1410ق.
  16. بلاذری، احمد بن یحیى، انساب الاشراف، زکار، زرکلى، ‌بیروت‌‌‌‌: دارالفکر، 1417ق.
  17. بیات، کاوه، «آذربایجان در موج خیز تاریخ نگاهی به مباحث ملیون ایران و جراید باکو در تغییر نام اران و آذربایجان 1298-1296 شمسی»، ‌تهران‌‌‌‌: پردیس دانش، 1390ش.
  18. پاسدار ماجیان، ‌هراند، تاریخ ارمنستان،‌ محمد قاضی، ‌چاپ دوم، تهران‌‌‌‌: انتشارات زرین، 1377ش.
  19. تهرانی‌، محمدمحسن آقا بزرگ‌، الذریعه إلى تصانیف الشیعه، ‌تهران‌‌‌‌: اسماعیلیان قم و کتابخانه اسلامیه، 1408ق.
  20. تهرانی، میرزا جواد،‌ عارف و صوفى چه مى‌گویند، تهران‌‌‌‌: آفاق، 1390ش.
  21. جعفریان، رسول، اطلس شیعه، ‌چاپ دوم، تهران‌‌‌‌: انتشارات سازمان جغرافیایی، ۱۳۸۸ش.
  22. حموی، یاقوت، معجم البلدان، ‌بیروت‌‌‌‌: داراحیاء التراث العربی، 1979م.
  23. خامنه‌ای، سید علی، بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی ایران، 1397ش.
  24. خویى، ابو القاسم، مصباح الأصول، چاپ پنجم، قم‌‌‌‌: مکتبه الداوری، 1417ق.
  25. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ‌چاپ دوم، تهران‌‌‌‌: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه، 1377ش.
  26. ذهبی،‌ شمس الدین محمد، سیر أعلام النبلاء، ‌بیروت‌‌‌‌: مؤسسه الرساله، 1422ق.
  27. ذهبی،‌ شمس الدین محمد، تاریخ الاسلام، عمر عبدالسلام تدمری، ‌چاپ دوم، بیروت‌‌‌‌: ‌دارالکتاب العربی، ۱۴۰۹ق.
  28. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت - دمشق، 1412ق.
  29. رشید رضا، محمد‌، تفسیر القرآن الحکیم، تفسیر المنار، الهیئه المصریه العامه للکتاب، ۱۹۹۰م.
  30. رضا، عنایت‌الله، آذربایجان و اران، بی‌جا‌‌‌‌: نشر هزار، 1390ش.
  31. رضا، عنایت‌الله، دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل «آذربایجان شوروی» و مدخل «اران»، موسسه دائره المعارف بزرگ اسلامی،‌ ۱۳۶۹ش.
  32. سیوطی، جلال الدین، تدریب الراوی، عبدالوهاب عبداللطیف، قاهره‌‌‌‌: دارالکتب،‌ بی‌تا.
  33. شبیری زنجانی، محمدجواد، نعمانی و مصادر غیبت، مجله انتظار، ش 8، 9، 1382ش.
  34. شوشتری، محمدتقی، قاموس رجال، قم‌‌‌‌: جامعه المدرسین، 1410ق.
  35. صادقی، مصطفى، تأملی در روایت‌های علایم ظهور، انتظار موعود، ش. 8-9، 1382ش.
  36. صدرعاملی، سیدحسن، نهایه الدرایه فی شرح الوجیزه للبهائی، ‌ماجد الغرباوی، مشعر، بی‌تا.
  37. طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن،‌ ‌چاپ پنجم، قم‌‌‌‌: دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
  38. طبری، محمد بن جریر، الجامع لأحکام القرآن، ‌بیروت‌‌‌‌: دارالمعرفه، 1412ق.
  39. طوسى، محمد بن الحسن، کتاب الغیبه للحجه، ‌قم، 1411ق.
  40. طوسى، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، خرسان حسن موسوی، چاپ چهارم، تهران‌‌‌‌: دارالکتب الإسلامیه‏، 1407ق.
  41. عاملی، حسین بن عبد الصمد، وصول الاخیار الی أصول الاخبار، ‌قم، 1401ق.
  42. عاملی، شهید ثانی زین الدین بن علی بن احمد، الرعایه فی علم الدرایه، عبدالحسین محمدعلی بقال، ‌قم‌‌‌‌: مکتبه المرعشی،‌ 1367ش.
  43. عسکری، سیدمرتضی، نقش ائمه در احیای دین، ‌تهران‌‌‌‌: بنیاد بعثت، 1357ش.
  44. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، مهدی مخزومی، ابراهیم سامرائی، ‌چاپ دوم، قم‌‌‌‌: هجرت، ۱۴۱۰ق.
  45. قزوینی، عمادالدین زکریا، آثار البلاد و اخبار العباد، جهانگیر میرزا قاجار و میرهاشم محدث، ‌تهران‌‌‌‌: امیر کبیر، 1373ش.
  46. قزوینی، عمادالدین زکریا، آثار البلاد و اخبار العباد، ‌بیروت‌‌‌‌: دار صادر، 1960م.
  47. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی (ط - الإسلامیه)، چاپ چهارم، تهران، 1407ق.
  48. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی (ط - دارالحدیث)، ‌قم، 1429ق.
  49. مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایه فی علم الدرایه، ‌قم‌‌‌‌: چاپ محمدرضا مامقانی، 1413ق.
  50. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار (ط – بیروت)، ‌بیروت‌‌‌‌: داراحیاء التراث العربی، 1403ق.
  51. مدیر شانه‌چی، کاظم، درایه الحدیث، ‌قم‌‌‌‌: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۴ش.
  52. مرتضی العاملی، جعفر،‌ الصحیح من سیره النبی الاعظم، قم‌‌‌‌: دارالحدیث، ‌۱۴۲۶ق.
  53. مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، استانبول‌‌‌‌: چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، ۱۹۸۱م.
  54. مشکور، محمدجواد، جغرافیایی تاریخی ایران باستان، ‌تهران‌‌‌‌: دنیای کتاب، ۱۳۶۲ش.
  55. معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، ‌قم‌‌‌‌: موسسه فرهنگیتمهید، 1380ش.
  56. معرفت، محمد و محمد غفوری‌نژاد، بازشناسی مصادر احادیث کتاب الغیبه نعمانی،‌ فصلنامه شیعه‌ پژوهی،پیاپی ۱۴، 1397ش.
  57. مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، ‌قم، 1413ق.
  58. منظور، احمد، کتاب آذربایجان چاپ اسکای لین دهلی نو، 2014م.
  59. نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه،‌ سیدموسی شبیری زنجانی، ‌قم‌‌‌‌: مؤسسه النشر الاسلامی، 1382ش.
  60. نعمانی، ابن‌أبی‌زینب، محمد بن ابراهیم، الغیبه،‌ ‌چاپ دوم، تهران‌‌‌‌: غفارى،‌ 1376ش.
  61. نعمانی، ابن‌أبی‌زینب، محمد بن ابراهیم، الغیبه،‌ ‌تهران، 1397ق.
  62. نعمتی لیمایی، امیر، مجموعه روزنامه‌های جنگل، مشهد‌‌‌‌: امید مهر، 1389ش.
  63. نورى، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ‌قم، 1408ق.
  64. نوری زاده، احمد، تاریخ و فرهنگ ارمنستان، ‌تهران‌‌‌‌: انتشارات چشمه، 1376ش.
  65. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، فرهنگ فقه، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی، ‌قم‌‌‌‌: مرکز پژوهش‌های فارسی الغدیر، ۱۳۸۷ش.
  66. یزدى حایرى، على، إلزام الناصب فی إثبات الحجه الغائب، ‌بیروت،‌ 1422ق.
  67. یعقوبى، احمد بن اسحاق، البلدان، ‌بیروت‌‌‌‌: ‌دارالکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، 1422ق.

 

 

پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 10، شماره 18
شهریور 1402
صفحه 199-224

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 05 فروردین 1401
  • تاریخ بازنگری: 10 بهمن 1401
  • تاریخ پذیرش: 20 اسفند 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار