نقد تفسیری و روایی رویکرد قرآنی مادلونگ پیرامون جانشینی پیامبر اکرم(ص)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ اسلام، دانشگاه باقرالعلوم (علیه السلام)، پژوهشگر مؤسسه ائمه اطهار( علیهم السلام )

2 استادیار گروه مطالعات تطبیقی قرآن مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث جامعه المصطفی العالمیه- قم

چکیده

مسأله جانشینی پیامبر اکرم(ص)از مهمترین مسائل صدر اسلام تا کنون و اصلی‎ترین وجه تمایز تشیع با سایر فرق اسلامی بوده است. نوشتار حاضر با بهره‌جستن از روش توصیفی – تحلیلی و با رویکرد انتقادی به بررسی رویکرد قرآنی ویلفرد مادلونگ به مسأله جانشینی پیامبر اکرم(ص)(با تأکید بر منابع تفسیری و روایی فریقین) می‌پردازد. آغاز این حرکت توسط مادلونگ در کتاب جانشینی محمد(ص)بوده است که در 1997 منتشر و به­زودی به عنوان یک مرجع مهم در این بحث شناخته شد. او در مقدمه کتابش تحت عنوان «حقوق خویشاوندی و خاندان‌های پیامبران در قرآن»، به بررسی نسبتا مفصّلی دربارۀ نقش و اهمیت خاندان انبیاء در تأیید، تثبیت و ادامه مسیر رسالت و هدایت ایشان، پرداخت و نشان داد که مطابق نظر قرآن، جانشین پیامبران از میان خاندان ایشان و توسط خود آنها صورت می­پذیرد و پیامبر اکرم(ص)نیز قصدی جز این نداشته است. علی‌رغم جدید و متأخربودن مطالعات شیعه‌شناسی و فعالیت‌های شیعه‌پژوهی، پرداختن به مسئله امامت نسبت به دیگر مسائل مطرح از ضرورت بیشتری برخوردار می‌باشد. مطالعۀ آرا و نظرات مفسران فریقین دربارۀ تفسیر آیه ولایت، نشان‌دهندۀ این است که آنان بر اساس آیۀ 55 سورۀ مائده دربارۀ ولایت و امامت امـام عـلی(ع)، دو دیـدگاه کلی دارند: 1. بیشتر‌ مفسران‌ اهل‌سنّت واژۀ «ولیّ» در آیه را به معنای دوست و یاور می‌دانند و بر همین اساس ولایت در آیه را مطلق و آن را شامل تمام مؤمنان به شمار آورده‌اند؛ 2. شیعه لفظ‌ «ولیّ» را صـرفاً بـه معنای محبت و نصرت نمی‌داند و چنین معنایی را در تعارض بـا آیـات دیگر دانسته و معتقد است این واژه علاوه بر محبت، متضمّن حاکمیت اجتماعی و سیاسی است و نصرت‌ از‌ نتایج آن است. مفسران شـیعه، بـر اسـاس معنای «ولیّ» در آیه و نیز بر مبنای روایات متواتری که سـبب نزول آیه را ولایت امام علی(ع)نقل کرده‌اند، آیه شریفه‌ را‌ دلیل‌ قرآنی ولایت و امامت امام علی(ع)بیان‌ مـی‌کنند‌.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critical Analysis of the Quranic Interpretive and Narrative Approach of Madelung on the Succession of the Holy Prophet

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohammad Soltani 1
  • Baqir Riahi Mehr 2
1 PhD in Islamic History, Bagheral Uloom University (peace be upon him), Researcher at Imam Athar Institute (peace be upon him)
2 PhD in Quran and Orientalists, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

The issue of the succession of the Holy Prophet is one of the most important and distinguishing aspects of Shiite Islam compared to other Islamic sects. This paper employs a descriptive-analytical method with a critical approach to examine the Quranic approach of Wilferd Madelung on the issue of the succession of the Holy Prophet (with a focus on the interpretive and narrative sources of both sects). Madelung initiated this movement in his book “Succession to Mohammad,” which was published in 1997 and soon became a significant reference in this discussion. In the introduction to his book titled “Familial Relationships and Prophetic Families in the Quran,” he extensively examines the role and importance of the Prophet's progeny in confirming, establishing, and continuing their mission and guidance. He demonstrates that, according to the Quran, the successors of the prophets are chosen from among their families and appointed by them, and the Holy Prophet had no intention other than this. Despite the relatively recent and delayed studies in Shi'a studies and Shi'a research activities, addressing the issue of Imamate (leadership) is of greater necessity compared to other raised issues. The study of opinions and views of interpreters from both sects regarding the interpretation of the verse of “Wilayah” (guardianship) indicates that they generally have two main perspectives based on Verse 55 of Surah Al-Ma'idah: 1. Most Sunni interpreters understand the term “wali” in the verse to mean friend and supporter, and based on this, they consider guardianship in the verse as absolute and inclusive of all believers. 2. Shi'a scholars do not merely understand the term “wali” to mean love and support, and they perceive such a meaning to conflict with other verses. They believe that in addition to love, this term encompasses social and political authority, and support is one of its outcomes. Based on the meaning of “wali” in the verse and the excessive (mutawatir) narrations, which attribute the revelation of the verse to the guardianship of Imam Ali, Shi'a interpreters consider the noble verse as Quranic evidence of the guardianship and Imamate of Imam Ali.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quranic Approach Of Wilferd Madelung
  • Succession to The Prophet
  • Shi'ism
  • Imam Ali
  • Interpretive and Narrative Sources Of Both Sects
  • Heinz Halm
  • Henri Laoust
  • Etan Kohlberg
  • Henry Corbin

مراجع

  1. قرآن کریم با ترجمه دکتر محمدعلی رضایی اصفهانی
  2. ابن‌شهرآشوب، محمد بن ‌علی، متشابه القرآن و مختلفه، قم‌‌‌‌: بیدار، 1410ق.
  3. ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، محقق و مصحح‌‌‌‌: هارون، عبدالسلام، محمد، قم‌‌‌‌: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.
  4. ابن‌بابویه، محمد بن‌ علی، الخصال، قم‌‌‌‌: جامعه مدرسین، 1362ش.
  5. ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة، تحقیق‌‌‌‌: محمد رشاد سالم، مؤسسة قرطبة، 1406ق.
  6. ابن‌عطیه اندلسی، عبدالحق، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت‌‌‌‌: دارالکتب العلمیه، 1422ق.
  7. ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن ‌عمرو، تفسیر القرآن العظیم (ابن‌کثیر)، بیروت‌‌‌‌: دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، 1419ق.
  8. ابوالحسن على بن محمد، الأحکام السلطانیة، الماوردى، بی‌جا، مکتب الاعلام الإسلامى، 1406‌‌ق.
  9. ابوالعباس، احمد بن‌ ابراهیم، المصابیح، بی‌جا‌‌‌‌، مؤسسة الامام زید بن‌علی، بی‌تا.
  10. اخطب خوارزم، موفق بن احمد، المناقب، تحقیق‌‌‌‌: مالک محمودی، قم‌‌‌‌: دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
  11. اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، بی‌جا‌‌‌‌، النشرات الاسلامیه، 1400ق.
  12. امینی نجفی، محمد، سیری در الغدیر، قم‌‌‌‌: نشر مؤلف، 1370ش.
  13. امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، چاپ دوم، تهران‌‌‌‌: دارالکتب الاسلامیة، 1366ش.
  14. باقلانى، ابوبکر، تمهید الاوائل و تلخیص الدلایل، چاپ دوم، بیروت- لبنان‌‌‌‌: مؤسسة الکتب الثقافیة، 1414ق.
  15. بحرانی، سیدهاشم، غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الإمام من طریق الخاص و العام، بیروت‌‌‌‌: مؤسسة التأریخ العربی، 1422ق.
  16. ترمذى، محمد بن عیسى، سنن الترمذی، تحقیق و شرح‌‌‌‌: شاکر، احمد محمد، قاهره‌‌‌‌: دارالحدیث، 1419ق.
  17. ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ‌ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت‌‌‌‌: دارإحیاء التراث العربی، 1422ق.
  18. جرجانی، میر سید شریف على بن محمد، شرح المواقف، الطبعة الثانیة، بیروت‌‌‌‌: دارالکتب العلمیة، 1433ق.
  19. جصاص، احمد بن ‌علی، احکام القرآن، بیروت‌‌‌‌: داراحیاء التراث العربی، 1405ق.
  20. جعفری، محمدرضا؛ حائری، سیدحسین، «جستاری در معنای واژه ولیّ»، فصلنامه امامت پژوهی، شماره اول، 1390ش.
  21. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن کریم (وحی و نبوت در قرآن)، قم‌‌‌‌: نشر اسراء، 1384ق.
  22. جوینی، ابراهیم بن ‌محمد، فرائد السمطین، بیروت‌‌‌‌: موسسه المحمودی، 1398ق.
  23. جوینى، الحرمین، عبدالملک، الإرشاد فى الکلام، تحقیق‌‌‌‌: اسعد تمیم، چاپ سوم، بیروت‌‌‌‌: مؤسسة الکتب‏ الثقافیة، 1416ق.
  24. حسکانی، عبیدالله بن‌ احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران‌‌‌‌: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1411ق.
  25. حلی، حسن بن ‌یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، قم‌‌‌‌: مؤسسة دارالهجرة، 1407ق.
  26. رازی، ابوالفتوح، تفسیر روح الجنان، قم‌‌‌‌: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی، 1408ق.
  27. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان – سوریه‌‌‌‌: دارالعلم - الدارالشامیة، 1412ق.
  28. راوندی، قطب‌الدین، فقه القرآن فی شرح آیات الأحکام، قم‌‌‌‌: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1405ق.
  29. زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
  30. سعدالدین، تفتازانى، شرح المقاصد، تحقیق و تصحیح‌‌‌‌: دکتر عبدالرحمن عمیره، قم‌‌‌‌: منشورات الشریف الرضى، 1370ش.
  31. سیوطی، جلال‌الدین، الدرالمنثور فی تفسیر المأثور، قم‌‌‌‌: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.
  32. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، ملل و نحل، قم‌‌‌‌: الشریف الرضی، 1364ش.
  33. صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت‌‌‌‌: عالم الکتاب، 1414‍ق.
  34. صبحی صالح، علوم الحدیث و مصطلحه، چاپ پنجم، قم‌‌‌‌: دارالکتاب الاسلامی، 1363ش.
  35. طباطبایی، محمدحسین، شیعه در اسلام، قم‌‌‌‌: دفتر نشر اسلامی، 1378ش.
  36. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم‌‌‌‌: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
  37. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه‌‌‌‌: گروه مترجمان، قم‌‌‌‌: نشر فراهانی، 1360ش.
  38. طبری، ابن‌جریر رستم، دلایل الامامة، قم‌‌‌‌: بعثت، بی‌تا.
  39. طبری، ابوجعفر محمد بن ‌جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت‌‌‌‌: دارالمعرفة، 1412ق.
  40. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن ‌عمر، مفاتیح الغیب، بیروت‌‌‌‌: داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
  41. فراهیدی، عبدالرحمن خلیل بن احمد، کتاب العین، بی‌جا‌‌‌‌، مؤسسة دارالهجرة، ۱۴۰۹ق.
  42. قاضی عبدالجبار، شرح الأصول الخمسة، بیروت‌‌‌‌: داراحیاء التراث العربی، 1422ق.
  43. قرطبى، محمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران‌‌‌‌: انتشارات ناصر خسرو، 1364ش.
  44. قندوزی حنفی، شیخ سلیمان، ینابیع المودة، بیروت‌‌‌‌: موسسه الاعلمی، 1418ق.
  45. کلینی، محمد بن ‌یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران‌‌‌‌: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
  46. لاهیجى، فیاض، گوهر مراد، ‏ تهران‌‌‌‌: نشر سایه‏، 1383ش.
  47. مسلم بن الحجاج القشیرى، ابوالحسین، حیح مسلم، تحقیق‌‌‌‌: محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت‌‌‌‌: دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  48. مفید، محمد بن ‌محمد، تفسیر القرآن المجید، قم‌‌‌‌: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1414ق.
  49. میلانی، سید علی، الأصول العامه لمسائل الإمامة، قم‌‌‌‌: نشر الحقایق، 1435ق.
  50. نجارزادگان، فتح الله، بررسی تطبیقی آیات ولایت در دیدگاه فریقین، قم‌‌‌‌: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران‌‌‌‌: انتشارات سمت، 1391ش.
  51. واسطى زبیدى، محب الدین، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت‌‌‌‌: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414ق.
  52. هیانزهالمس، تشیع، ترجمه‌‌‌‌: محمدتقی اکبری، قم‌‌‌‌: ادیان، 1385ش.
  53. Campbell, Robert A., Leadership succession in early Islam‌‌‌‌: Exploring the nature and role of historical precedents, The Leadership Quarterly 19 (2008) 426–438.
  54. Catherine Rockwell, “Review of The Succession to Muhammad‌‌‌‌: A Study of the Early Caliphate”, MELA Notes, No. 65/66 (Fall 1997 -Spring 1998), pp. 83-84.
  55. Daftari, Farhad‌‌‌‌: A History of Shi’I Islam; The Institute of Ismaili Studies; London, 2013.
  56. Daniel, Elton L., “Review of The Succession to Muhammad‌‌‌‌: A Study of the Early Caliphate”, Middle East Journal, Vol. 52, No. 3 (Summer, 1998), pp. 471-472.
  57. Goldziher‌‌‌‌: Beitrage zue literaturgeschichte der Shi’a und der sunnitischen Poemik, Vienna, 1874.
  58. Halm, Heinz‌‌‌‌: Shi'ism, Edinburgh, 1991.
  59. Kennedy, Hugh, "Review of The Succession to Muhammad‌‌‌‌: A Study of the Early Caliphate", Journal of the Royal Asiatic Society, Third Series, Vol. 8, No. 1 (Apr., 1998), pp. 88-89.
  60. Kohlberg, Etan, Belief and Law in Imami Shi’ism (Collected Studies series), Gower Publishing, 1991.
  61. Lalani, Arzina R., Early Shi’I Thought; The Teaching of Imam Muhammad al-Baqir, I.B.Tauris Publication, 2000.
  62. Lindsay, James E., "Review of The Succession to Muhammad‌‌‌‌: A Study of the Early Caliphate", Middle East Studies Association Bulletin, Vol. 31, No. 2 (December 1997), pp. 166-167.
  63. Madelung, Wilferd, The Succession to Muhammad, Cambridge University Press, 1997
  64. Madelung, Wilferd, The Succession to Muhammad, Cambridge University Press, 1997.
  65. Mattson, Ingrid, "Review of The Succession to Muhammad‌‌‌‌: A Study of the Early Caliphate", The Journal of Religion. Vol. 78, No. 2 (1998), pp. 321-322.
  66. Momen, Moojan‌‌‌‌: An Introduction to Shi’i Islam; Yale University Press; U.S.; 1985.
  67. Morony, Michael G., "Review of The Succession to Muhammad‌‌‌‌: A Study of the Early Caliphate", Journal of Near Eastern Studies, Vol. 59, No. 2 (Apr., 2000), pp. 153-156.
  68. Newman, Andrew J., "Review of The Succession to Muhammad‌‌‌‌: A Study of the Early Caliphate", Iranian Studies, Vol. 32, No. 3 (Summer, 1999), pp. 403-405.
  69. Newman, Andrew J., The Formative Period of Twelver Shi'ism, Routledge, 2001.
  70. Robert Gleave, Recent Research into the History of Early Shi’ism, History Compass, 7/6 (2009).
  71. Sharon, Moshe. "The development of the debate around the legitimacy of authority in early Islam." Jerusalem Studies in Arabic and Islam 5.2 (1984)‌‌‌‌: 121-141.
  72. Takim, Liyakat, Heirs of the Prophet‌‌‌‌: Charisma and Religious Authority in Shi’ite Islam, Albany, NY‌‌‌‌: State University of New York Press, 2006.

 

 

پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 10، شماره 18
شهریور 1402
صفحه 167-198

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 28 بهمن 1400
  • تاریخ بازنگری: 15 خرداد 1401
  • تاریخ پذیرش: 03 مرداد 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار