نقد دیدگاه نومعتزلیان پیرامون سنّت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم و فنون قرائات، جامعة المصطفی ص العالمیه، قم، ایران

2 استادیار گروه قرآن و علم، جامعة المصطفی ص العالمیه، قم، ایران،

چکیده

یکی از شاخصه‌های تفسیری نواعتزالیونِ مغرب عربی معاصر، نقد همه‌جانبۀ سنّت است. ادله نومعتزلیان دربارۀ نقد سنّت، دو گونه‌اند؛ پاره‌ای از دلایل با دیدگاه انتقادی آنان بر متن قرآن اشتراک دارد و پاره‌ای دیگر، اختصاص به سنّت دارد. در دستۀ اول دلایل انتقادی، نومعتزلیان مسئله سیالیت معانی متون مربوط به سنّت را مطرح کرده‌اند. در دسته دوم با پیش‌کشیدن مسئله رابطه دین و تجدد (سنت و مدرنیته) هم ادعای عدم قداست داشتن سنّت را مطرح کرده‌اند و هم به سمت تقلیل قلمرو سنّت معتبر رفته‌اند. حاصل پژوهش نشان می‌دهد که مبانی تفسیر عقل‌گرای نومعتزله از قبیل برداشت آنان از سنّت، اعتقاد به تاریخمندی و اصول هرمنوتیکی و قلمرو سنّت، همگی قابل انتقاد است. این تحقیق درصدد است با روش توصیفی - تحلیلی و انتقادی جریان نومعتزله مغرب عربی معاصر و رویکرد آنان به سنّت را تصویر کرده و آسیب‌های آن را بررسی کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critique of the New Mu’tazilites Perspective on Sunnah

نویسندگان [English]

  • Abdullah Jabreili 1
  • hamid reza tousi 2
1 Assistant Professor, Department of Qira'at Sciences and Techniques, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Department of Quran and Science, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

One of the characteristic features of contemporary Abab Maghrebi New Mu'tazilites interpretations is the comprehensive critique of the Sunnah. New Mu'tazilites arguments regarding the critique of the Sunnah can be divided into two categories: some reasons share a critical perspective on the text of the Quran, while others specifically target the Sunnah. In the first category of critical reasons, New Mu'tazilites raise the issue of the fluidity of meanings in texts related to the Sunnah. In the second category, they address the relationship between religion and modernity (Sunnah and modernity), claiming both the lack of sanctity in the Sunnah and a reduction in its valid scope. The research findings indicate that the foundations of the rationalist New Mu'tazilites interpretation, such as their understanding of the Sunnah, belief in historicity, hermeneutical principles, and the scope of the Sunnah, are all subject to criticism. This study aims to depict and examine the contemporary Arab Maghrebi New Mu’tazilites movement and their approach to the Sunnah using a descriptive-analytical and critical methodology and its drawbacks.

کلیدواژه‌ها [English]

  • New Mu'tazilites
  • Fluidity of Text
  • The Scope of Sunnah
  • Rationalism

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه مکارم شیرازی، ناصر، قم‌‌‌‌: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی،‌‌‌‌‌‌‌ 1373ش.
  2. ابن‌حنبل، احمد، مسند الامام احمد بن حنبل، تحقیق باشراف شعیب ارنووط، بیروت‌‌‌‌: موسسه الرسالة، بی‌تا.
  3. ابن‌عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بی‌جا، 1985م.
  4. ابوزهره، محمد، اصول الفقه، دارالفکر العربی، 2010م.
  5. ابوزید، نصر حامد، الامام الشافعی و تأسیس الایدیولوجیه الوسطیه، قاهره‌‌‌‌: مکتبة مدبولی، 1996م.
  6. ابوزید، نصر حامد، متن قدرت حقیقت (النص و السلطۀ و الحقیقه)، ترجمه‌‌‌‌: احسان موسوی خلخالی، تهران‌‌‌‌: انتشارات نیلوفر، 1394ش.
  7. ابوزید، نصر حامد، مفهوم النص دراسة فی علوم قرآن، قاهره الهیة بیروت‌‌‌‌: المرکز الثقافی العر‌‌بی، ‌1990م.
  8. ابوزید، نصر حامد، مفهوم متن، پژوهشی در علوم قرآن، مترجم‌‌‌‌: کریمی‌نیا، تهران‌‌‌‌: طرح نو، 1389 ش.
  9. ابوزید، نصر حامد، نقد الخطاب الدینی، القاهره‌‌‌‌: دار سینا، 1994م.
  10. ابوزید، نصر حامد، نقد گفتمان دینی، ترجمه‌‌‌‌: حسن یوسف اشکوری و محمد جواهر الکلام، تهران‌‌‌‌: انتشارات یاد آوران، 1383ش.
  11. آرکون، محمد، الفکر الاسلامی‌؛ نقد و اجتهاد، ترجمه و تعلیق‌‌‌‌: هاشم صالح؛ الجزایر‌‌‌‌: المؤسسة وطنیة للکتاب، بی‌تا.
  12. اعظمی، محمد مصطفی، دراسات فی الحدیث النبوی و تاریخ تدوینه، بیروت‌‌‌‌: المکتب الاسلامی، 1400ق.
  13. آقاجانی، نصرالله، نقد و بررسی رویکرد تاریخی و تمدنی حسن حنفی، تاریخ اسلام، شماره40، زمستان 1388،
  14. آلوسی، شهاب‌الدین محمود بن عبدالله الحسینی، المحقق‌‌‌‌: علی عبدالباری عطیة، بیروت‌‌‌‌: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
  15. امتیاز احمد، دلایل التوثیق المبکر للسنه و الحدیث، ترجمه‌‌‌‌: عبدالمعطی امین قلعجی، دمشق‌‌‌‌: دارالقیبۀ، 1431ق.
  16. آمدی، سیف‌الدین علی ابن‌محمد، الاحکام فی اصول احکام، بیروت‌‌‌‌: دارالفکر، 1401ق،
  17. انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، تحقیق‌‌‌‌: لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپخانه باقری، 1419ق.
  18. بهرامی، محمد، «معنای متن در قرآن‌پژوهی ابوزید و هرمنوتیک هرش»، کتاب قیم، شمارۀ 18، 1397ش.
  19. پالمر، ریچارد علم هرمنوتیک، ترجمه‌‌‌‌: سعید حنایی کاشانی، محمدسعید، هرمس، چاپ پنجم، تهران، 1389ش.
  20. ترمذی، محمد، سنن الترمذی (الجامع الصحیح)، تحقیق‌‌‌‌: احمد محمدشاکر، بیروت، بی‌تا.
  21. جاودان، محمد، نقدی بر «از نقد سند تا نقد متن» علوم حدیث، شمارۀ 21، پاییز 1380ش.
  22. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج9، تنظیم کننده‌‌‌‌: حسن واعظی محمدی، چاپ یازدهم، قم‌‌‌‌: مرکز نشر إسراء، 1398ش.
  23. جوادی آملی، عبدالله، سیره رسول اکرم در قرآن، چاپ پنجم، قم‌‌‌‌: اسراء، 1385ش.
  24. حاجی اسماعیلی محمدرضا، علی بناییان اصفهانی، بررسی عینی‌‌‌‌گرایی و نسبی‌گرایی در هرمنوتیک نصر حامد ابوزید و ‌‌تأثیر آن بر بعضی برداشت‌‌های تفسیری وی از قرآن، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ دینی داﻧﺸﮕﺎه شیراز، ش 54، بهار 1394.
  25. حر عاملی، شیخ محمدحسن، وسایل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، مؤسسه آل‌البیت؟عهم؟، داراحیاء التراث، 1414ق.
  26. الحسنی الصنعانی، محمد بن اسماعیل الامیر، توضیح الافکار لمعانی لتنقیح الانظار، تحقیق‌‌‌‌: محمد محی‌الدین عبدالحمید، المدینه المنوره‌‌‌‌: المکتبة السلفیة، بی‌تا.
  27. حکیم، محمدتقی، اصول العامه للفقه المقارن، بیروت‌‌‌‌: دارالاندلس، للطباعه و النشر، 1963م.
  28. حنفی، حسن، «از نقد سند تا نقد متن»، مترجم‌‌‌‌: دکتر محمدحسین روحانی، فصلنامه علوم حدیث، شماره، 17، پاییز 1379ش.
  29. حنفی، حسن، من النقل الی العقل، بیروت‌‌‌‌: دارامیر، بی‌تا.
  30. خراسانی، محمدکاظم، کفایه الاصول، تحقیق و نشر‌‌‌‌: موسسۀ آل‌البیت؟عهم؟، قم‌‌‌‌: لاحیاء التراث، 1409ق.
  31. خطیب بغدادی، تقیید العلم تحقیق و تعلیق‌‌‌‌: یوسف العش، چاپ دوم، داراحیاء السنة النبویة، ۱۹۷۴م.
  32. خویی، ابوالقاسم، المحاضرات، مقرر محمداسحاق فیاضی، چاپ 4، انتشارات انصاریان، 1417ق.
  33. رامهرمزی، حسن بن عبدالرحمن، المحدث الفاصل بین الراوی والواعی، تحقیق‌‌‌‌: محمدعجاج الخطیب، الطبعة الثالثة، بیروت‌‌‌‌: دارالفکر، 1404ق.
  34. ربانی گلپایگانی، علی، علم هرمنوتیک و منطق فهم دین، قم‌‌‌‌: انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه، 1383ش.
  35. رحمان ستایش، محمدکاظم، بهشتی، نرگس، «رویکرد ابوزید به سنّت و حجیت آن»، فصلنامه علمی ‌پژوشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا؟س؟، سال سیزدهم، شمارۀ 1، پیاپی 29، بهار 1395ش.
  36. رفعت فوزی، عبدالمطلب، نقض کتاب نصر حامد ابوزید ودحض شبهاته، قاهره‌‌‌‌: مکتبة الخانجی، 1996م.
  37. ریخته‌گران، محمدرضا، منطق و مبحث علم هرمنوتیک (اصول و مبانی علم تفسیر)، تهران‌‌‌‌: وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی، 1378ش.
  38. شافعی، ابن‌ادریس، الام، دارالفکر، للطباعة و النشر و التوزیع، 1403ق.
  39. شوکانی، محمد بن علی، ارشاد الفحول الی التحقیق الحق من علم الاصول (به ضمیمه شرح «الورقات فی اصول جوینی») مصر‌‌‌‌: المطبعه مصطفی البانی الحلبی، 1356 ش.
  40. صدر، السید محمدباقر، دروس فی علم اصول، قم‌‌‌‌: مؤسسه نشر اسلامی، 1418ق.
  41. صفار، محمد بن الحسن، بصائر الدرجات، طهران‌‌‌‌: مطبعة الأحمدی،1362 ش.
  42. ضیایی‌فر، اجتهاد پیامبر؟ص؟، مجله فقه، ش 55، بهار 1387.
  43. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی التفسیر القرآن، قم‌‌‌‌: الجماعة المدرسین بقم المشرفه، موسسة النشر الاسلامی، 1417‌‌ق.
  44. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مصحح‌‌‌‌: هاشم رسولی، بیروت‌‌‌‌: دارالمعرفه، 1412ق.
  45. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، قم‌‌‌‌: موسسه النشر الاسلامی، 1413‌‌ق.
  46. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، نجف‌‌‌‌: حیدریه، 1381ق.
  47. عرب صالحی، خداخواست، «گادامر و تاریخ‌مندی فهم»، قبسات، ش 49، 1387ش.
  48. عرب صالحی، محمد، «ابوزید و تاریخی‌نگری»، مجموعه مقالات چالش با ابوزید، به کوشش محمد عرب صالحی، تهران‌‌‌‌: نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، صص 177-228، 1393ش.
  49. عرب صالحی، محمد، تاریخی‌نگری و دین، تهران‌‌‌‌: نشر پژوشگاه فرهنگ ‌‌‌اندیشه، 1391ش.
  50. عرب صالحی، محمد، جریان‌شناسی اعتزال نو (نومعتزله و مخالفت تفکر عقلی فلسفی)، سازمان انتشارات پژوهشگاه و اندیشه اسلامی، 1393 ش.
  51. علی‌تبار فیروزجایی، رمضان، معرفت دینی حقیقت، ماهیت و ارزش، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی‌، بی‌تا.
  52. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت‌‌‌‌: داراحیاء التراث العربی، 1420ق.
  53. فیاضی مسعود، «نسبی‌گرایی در هرمنوتیک فلسفی گادامر»، مجله فلسفه دین، شمارۀ 1، بهار 1399ش.
  54. فیض کاشانی، ملامحسن، التفسیر الصافی، قم‌‌‌‌: موسسه الهادی، 1416ق.
  55. فیض کاشانی، ملامحسن، الوافی، مکتبه الامام امیر المومنین علی علیه السلام، 1406ق.
  56. القاضی عیاض، الإلماع إلى معرفة أصول الروایة و تقیید السماع دارالتراث، تحقیق‌‌‌‌: السید احمد صقر، القاهره/تونس‌‌‌‌: المکتبه العتیقه، 1379ق- 1970م.
  57. قائمی‌نیا، علی رضا، «کارکردهای هرمنوتیکی تفسیر»، قبسات‌‌‌‌: پژوهشنامه فصلنامه در حوزه دین پژوهی، پیاپی23، بهار 1381ش.
  58. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح‌‌‌‌: على‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران‌‌‌‌: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
  59. مازندرانی، محمدصالح، شرح اصول کافی، تعلیقه ابوالحسن شعرانی، بیروت‌‌‌‌: داراحیاء التراث العربی، 1380ق.
  60. مالکی، محمد، «بازخوانی سنّت در ‌‌‌اندیشه اسلامی؛ مقایسه نقد عقل اسلامی ‌محمد آرکون و نقد عقل عر‌‌بی ‌محمدعابد الجابری»، ترجمه‌‌‌‌: احمد بخشایش اردستانی، مجله مطالعات سیاسی، ش 34، زمستان 1395ش.
  61. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعه لدرر الاخبار ائمه الاطهار، بیروت‌‌‌‌: داراحیاء التراث العربی، دارالکتب العلمیه، 1403 شق.
  62. مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران‌‌‌‌: المکتبة الاسلامیة، 1398ق.
  63. مدکور، محمدسلام، مناهج الاجتهاد فی الاسلام، کویت‌‌‌‌: جامعه کویت، 1973م.
  64. مسعودی، جهانگیر، هرمنوتیک و نواندیشی دینی‌‌‌‌: تبیین اصول هرمنوتیک گادامر و تطبیق آن بر مبانی معرفتی نواندیشان مسلمان ایرانی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1386ش.
  65. مظفر، شیخ محمدرضا، اصول فقه، قم‌‌‌‌: نشر دانش اسلامی، 1418ق.
  66. مفید (شیخ)، محمد بن محمد، الاختصاص، قم‌‌‌‌: الموتمر العالمی‌لالفیه الشیخ المفید، 1413ق.
  67. مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، احمد قدسی، قم‌‌‌‌: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب؟ع؟، 1428ق.
  68. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران‌‌‌‌: دارالکتب الاسلامیة، 1374ق.
  69. میرزای قمی، قوانین الاصول، تهران‌‌‌‌: مکتبة العلمیة الاسلامیة، بی‌تا.
  70. نصری، عبدالله، «نگاهی به نقد قرائت رسمی ‌از دین»، فصلنامه علمی‌ پژوهشی قبسات، شماره پیاپی 20، دوره 6، 1380، ص124-145.
  71. نیل‌ساز، نصرت‌الله، «ماهیت منابع جوامع روایی اولیه از دیدگاه گرگور شوئلر»، مجله مطالعات اسلامی، ‌ش 88، بهار و تابستان 1391ش.
  72. واعظی، احمد، درآمدی برهرمنوتیک، تهران‌‌‌‌: پژوهشگاه فرهنگ و ‌‌‌اندیشه اسلامی،1380.
  73. وصفی، نومعتزلیان‌‌‌‌: گفتگو با نصر حامد ابوزید، عابد الجابری، حسن حنفی و محمد آرکون، تهران‌‌‌‌: نگاه معاصر، 1386ش.
  74. Gadamer, Truth and Method, continuum LONDON and NEW YORK, 2004.
  75. Hirsh, E. D.; Validity in Interpretation; New Haven and London, Yale university press, 1967.
  76. Lamarque, peter, the international fallacy, in Waugh,Patricia, Liirary theory and Criticm‌‌‌‌: an Oxford guide, Oxford UNIVERSITY, PRESS Inc.NEWYORK, 2006.
  77. Schoeler, G., Die Frage der schriftlichen oder mundlichen Uberlieferung der Wissenschuften im fruhen Islam, Der Islam , 1985, 62; 38-67, The Oral and the Written in Early Islam ,28-43 (trans) Uwe Vagelpohl New York, 2006.
  78. Skinner, Quentin, Dasgupta, Partha, Geuss, Raymond , ‘Political Philosophy‌‌‌‌: The View from Cambridge’ in Journal of Political Philosophy Held in Cambridge, 2001.
پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 10، شماره 18
شهریور 1402
صفحه 37-68

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 05 فروردین 1401
  • تاریخ بازنگری: 19 مرداد 1401
  • تاریخ پذیرش: 02 مهر 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار