روش‌شناسی کشف روایات مجعول در اندیشه‌های آیت‌اللّه سیستانی

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

1 استادیار، گروه مدرسی معارف ، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران؛

2 دانشجوی دکتری مدرسی معارف، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

3 استادیار گروه مدرسی معارف دانشگاه فردوسی مشهد ایران

چکیده

شناخت روایت صحیح از مجعول همواره دغدغۀ حدیث‌شناسان بوده است. یکی از راه‌‌های کشف روایات مجعول، تحلیل و بررسی انگیزه‌‌های جعل در راویان است. دغدغۀ اصلی این نوشتار، بیان آراء سید علی سیستانی در روش‌شناسی کشف روایات مجعول و تبیین قواعد آن بر اساس انگیزه‌‌های جعل است. اگرچه انگیزه‌‌های جعل در مقالات و کتب متعددی به‌صورت پراکنده اشاره شده اما کشف قواعد بر اساس فهرستی کامل از انگیزه‌‌های جعل تاکنون مورد تاکید قرار نگرفته است. سید علی سیستانی همچون یکی از فقیهان آشنا به مباحث علم حدیث و خصوصا حوزۀ اختلاف احادیث با ارائۀ فهرستی از انگیزه‌‌های جعل، مسیر را برای شناخت روایات مجعول به هدف حل اختلاف احادیث گشوده است. این پژوهش، ضمن بیان مبانی وی، با استناد به شواهدی از‌اندیشمندان علم حدیث و مثال‌‌هایی از روایات، به بررسی و توسعۀ عوامل و انگیزه‌‌های مورد اشارۀ وی و بیان قواعدی برای کشف روایات مجعول بر اساس انگیزه‌‌های جعل پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Methodology of Discovering Fake narrations in of Ayatollah Sistani’s Thoughts

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Enayati Rad, 1
  • Seyed Masoud , Mortazavi 2
  • seyey mahmood tabatabayi 3
1 Assistant Professor, Department of Islamic Studies Teacher Education, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
2 PhD Candidate, Department of Islamic Studies Teacher Education, Ferdowsi University. Mashhad, Iran
3 Assistant Professor, Department of Islamic Studies Teacher Education, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Recognizing the correct narration for forged one has always been the concern of Hadith scholars. One of the ways to discover forged narrations is to analyze and investigate the motivations of the narrators for forgery. The main concern of this article is to express the opinions of Seyyed Ali Sistani in the methodology of discovering fake narrations and explaining its rules based on the motives of forgery. Although the motives of forgery have been mentioned sporadically in numerous articles and books, the discovery of rules based on a complete list of the motives of forgery has not been emphasized so far. Seyyed Ali Sistani, as one of the jurists familiar with the topics of Hadith science and especially the field of Hadith disputes, has opened the way for the recognition of forged traditions for the purpose of resolving Hadith disputes by presenting a list of reasons for falsification. This research, in addition to explaining his foundations, by citing evidences from Hadith scholars and examples of Hadiths, investigates and develops the factors and motivations mentioned by him and states rules for discovering fake traditions based on the motivations of forgery.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Methodology
  • Forgery of Hadith
  • Differences in Hadith
  • Fake Narrations
  • Forged Hadith
  • Seyyed Ali Sistani

مراجع

  1. ابن‌أثیر، مبارک، جامع الاصول فی احادیث الرسول، مکتبة الحلوانی، 1389ق.
  2. ابن‌بابویه، محمّد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1413ق.
  3. ابن‌جوزی، عبد الرحمن بن علی، الموضوعات، به‌کوشش: عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه، محمد عبد المحسن صاحب المکتبة السلفیة، 1386ق.
  4. ابن‌غضائری، احمد، رجال، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، 1364ق.
  5. ابن‌قیم جوزیه، محمد بن ابی‌‌بکر المنار المنیف فی الصحیح و والضعیف، حله: مکتبة المطبوعات الاسلامیة، 1390ش.
  6. ابوریّة، محمود اضواء علی السنة المحمدیة، قم: مؤسسۀ انصاریان، 1375ش.
  7. امانی، زکیه، «احادیث ساختگی، تحلیل تاریخی، نمونه‌‌ها»، نقد کتاب قرآن و علوم دینی، سال دوم، ش 8، 1395ش.
  8. امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، تهران: مطبعة الحیدری، 1372ش.
  9. ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی القواعد الرجالیة، قم: مدین، 1431ق.
  10. ایزدی، مهدی و مظاهری طهرانی، بهاره، «علت در حدیث و موازین شناخت آن»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال دوازدهم، ش ‍‌4، 1394ش.
  11. بهبودی، محمد باقر، «شناخت حدیث صحیح و احادیث جعلی شیعه»، ایگاه اینترنتی وبگاه آثار استاد محمد باقر بهبودی، http://mbehboudi.org/dialogue/kayhan، دسترسی در 23/9/99.
  12. حرّ عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم: مؤسسۀ آل البیتb، 1409ق.
  13. حسینی کاشانی، فاطمه مرضیه، «پدیدۀ جعل از منظر علامه عسکری با تأکید بر کتاب «صد و پنجاه صحابی ساختگی»»، نامۀ جامعه، سال دوزادهم، ش 114، 1394ش.
  14. حوت، محمد بن محمد درویش، أسنى المطالب فی أحادیث مختلفة المراتب، به‌کوشش: مصطفى عبد القادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1418ق.
  15. خاموشی، مجید، «پالایش احادیث در عصر ائمه و پدیده جعل»، حدیث حوزه، ش 2، 1390ش.
  16. الخضر حسین، محمد، «اسباب وضع الحدیث»، بی‌جا، الهدایة الاسلامیة، 1352ق.
  17. دمینی، مسفر عزم الله، مقاییس نقد متون السنة، ریاض، 1404ق.
  18. دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامۀ دهخدا، تهران: دانشگاه تهران، 1377ش.
  19. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1413ق.
  20. رفیعی محمدی، ناصر، «انگیزۀ دینی و فرهنگی در جعل حدیث»، پژوهشنامۀ حکمت و فلسفۀ اسلامی، ش 2، 1381ش.
  21. سبحانی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، قم: موسسة النشر الاسلامی، 1377ش.
  22. سرشار، مژگان، «محمد باقر بهبودی و نقد و گزینش روایات»، کتاب ماه دین، ش 139، 1388ش.
  23. سیستانی، علی، تعارض الادلة و اختلاف الحدیث، تقریر سید هاشم هاشمی، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1398ش.
  24. سیستانی، محمدرضا، وسائل المنع من الإنجاب (دراسة فقهیة)، بیروت: دارالمؤرخ العربی، 1428ش.
  25. سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر، تحذیر الخواص من أکاذیب القصاص، بیروت: المکتب الاسلامی، 1394ش.
  26. سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، بیروت: دار ابن‌جوزی، 1431ق.
  27. سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر، اللئالی المصنوعة فی الاحادیث الموضوعة، بیروت: دارالمعرفة، 1403ق.
  28. شمشیری، رحیمه و جلالی، مهدی و رحمن ستایش، محمدکاظم، «زمینه‌‌های تضعیف یونس بن ظبیان»، علوم قرآن و حدیث، ش 103، 1398ش.
  29. شوشتری، محمدتقی، الاخبار الدخیلة، تهران: مکتبة الصدوق، 1384ش.
  30. شوکانی، محمد، الفوائد المجموعة فی الأحادیث الموضوعة، بیروت: المکتب الاسلامی، 1407ق.
  31. صاحب جواهر، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.
  32. صدر، موسی، «جعل و تحریف در روایات اسباب نزول»، پژوهش‌‌های قرآنی، سال اول، ش‌ 1، 1374ش.
  33. صدر، موسی، «جعل و تحریف در روایات اسباب نزول2»، پژوهش‌‌های قرآنی، سال اول، ش 2، 1374ش.
  34. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1417ق.
  35. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1364ش.
  36. طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، به‌کوشش:‌ محمد صادق‌ ال‌ بحرالعلوم، نجف: المکتبة الرضویة، 1356ق.
  37. ظافر الاظفری، محمد، تحذیر المسلمین من الاحادیث الموضوعة علی سید المرسلین، دمشق: دار ابن‌کثیر، 1405ق.
  38. عبده، محمد، «کتب المغازی و احادیث القصاصین»، المنار، ش 127، 1318ق.
  39. عجلونی، اسماعیل بن محمد، کشف الخفاء و مزیل الإلباس، بیروت: المکتبة العصریة، 1162ق.
  40. عسکری، مرتضی، خمسون و مائة صحابی مختلق، بغداد، منشورات کلیة اصول الدین، 1389ق.
  41. غروی نائینی، نهله و بهادری، آتنا، «روش‌شناسی نقد علامه امینی(ره) بر احادیث موضوعه»، پژوهش‌‌های قرآن و حدیث، سال چهل و چهارم، ش 1، 1390ش.
  42. فلاته، عمر، الوضع فی الحدیث، دمشق، مکتبة الغزالی، 1401ق.
  43. فیروز آبادى، محمد بن یعقوب، سفر السعادة، به‌کوشش: أحمد عبدالرحیم السایح و عمر یوسف حمزه، قاهرة: مرکز الکتاب للنشر، 1997م.
  44. فیروز آبادى، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیة و منشورات محمد علی بیضون، 1415ق.
  45. قاری، ملاعلی، الاسرار المرفوعة فی الاحادیث الموضوعة، بیروت: المکتب الاسلامی، 1406ق.
  46. قهپایی، علی، مجمع الرجال، قم: اسماعیلیان، 1364ش.
  47. کریمی، محمود و طاووسی مسرور، سعید، «انگیزه‌‌های سیاسی در جعل روایات مدح و ذم بلاد»، دانش سیاسی، سال ششم، ش 11، 1389ش.
  48. کشّی، محمد بن عمر، معرفة الرجال، مشهد: دانشگاه مشهد، 1405 ق.
  49. کلینی، محمد، الکافی، قم: دارالحدیث للطباعة و النشر، 1429ق.
  50. مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، قم: موسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1411ق.
  51. محقق حلّى، جعفر، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، 1408 ق.
  52. محمود یونس، حسین و ذهبی، محمد، «الإسرائیلیات فی التفسیر و الحدیث»، الازهر، جزء 6، 1388ق.
  53. مدیر شانه چی، کاظم، علم الحدیث، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1362ش.
  54. مسلم بن الحجاج‌، صحیح مسلم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1347ق.
  55. مطر هاشمی، علی حسن، «دراسة تحلیلیة فی أسباب وضع الأحادیث»، رسالة الثقلین، ش 61. (1429ق.
  56. معرفت، محمد هادی، التفسیر و المفسرون، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1384ش.
  57. موصلی، احمد، المسند، به‌کوشش: حسین سلیم اسد، دمشق: دارالمأمون للتراث، 1407ق.
  58. مهریزی، مهدی و حسینی، سیدمحمدرضا، «موضوعات نگاری در شیعه، توصیف و تحلیل»، مجلۀ علوم حدیث، ش ‍‌ 69، 1392ش.
  59. میرحسینی، یحیی و پاکتچی، احمد، جستار‌‌هایی در اعتبار سنجی و فهم روایات طبی، تهران: طب سنتی ایران، 1397ش.
  60. نجاشی، احمد، رجال النجاشی، قم: جامعۀ مدرسین، 1407ق.
  61. نووی، یحیی، التقریب و التیسیر لمعرفة سنن البشیر النذیر فی أصول الحدیث، بیروت:‌‌ دارالکتاب العربی، 1405ق.
پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 9، شماره 17 - شماره پیاپی 17
سال نهم، شماره هفدهم، پاییز و زمستان 1401
اسفند 1401
صفحه 273-292

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 21 آبان 1400
  • تاریخ بازنگری: 21 اردیبهشت 1401
  • تاریخ پذیرش: 17 خرداد 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار