بازجست سندی و گسترۀ معنایی روایت «انّما الاعمال بالنّیّات» از نگاه فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد یار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 دانشیار گروه فقه و مبانی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

روایت «انّما الاعمال بالنّیات» روایتی است که فقهای شیعه و ‌‌اهل‌سنّت در ابواب گوناگون فقهی مورد استفاده قرار داده‌اند و در فروعات متعددی به آن استناد نموده‌اند. این روایت از دو جهت مورد چالش و پرسش است؛ یکی از ناحیه سند و دیگر از حیث دلالت. هرچند پیرامون این دو، آثار متعددی نگاشته شده اما به بررسی سندی و تبیین گسترۀ معنایی آن به‌صورت تطبیقی و تعیین معنای قوی‌تر با استناد قرائن، کمتر پرداخته شده است. این مقاله بر آن است که به روش توصیفی تحلیلی با استفاده از شیوۀ کتابخانه‌ای ضمن بحث و بررسی سندی آن در نزد فریقین، بازجستی در احتمالات و گسترۀ معنایی آن داشته و به کمک قرائن و شواهد متعدد به تعیین قویترین احتمال بپردازد. یافته‌های این جستار حاکی از این است که روایت از حیث سند بر مبنای مکتب وثوق صدوری با تجمیع قرائنی همانند شهرت روایی، شهرت عملی، موافقت با روایات معتبر، تواتر معنوی یا اجمالی، معتبر و از حیث صدور قابل قبول است. از حیث مفهومی نیز که دارای احتمالات متعددی است این احتمال که مراد از آن مفهومی جامع است و آنچه را دانشیان به‌عنوان معنی و مفهوم روایت گفته‌اند هرکدام مصداقی از آن باشد، قوی‌تر به‌نظر می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Documentary Research and the Semantic Range of the Narration “Innama al-A’mal bi-al-Niyyat” (the base of the act is its intention) from the perspective of Two Major Islamic Sects

نویسندگان [English]

  • Sayyed Mehdi Ahmadi Nik 1
  • Muhammad Emami 2
1 ssistant Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Law, Razavi University of Islamic Sciences
2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals, Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

The narration of “Innama al-A’mal bi-al-Niyyat” is a narration that Shia and Sunni jurists have used in various chapters of jurisprudence and have cited it in several issues. This narration is challenged and questioned in two dimensions; One is from chain of document and the other is from the point of view of content. Although many works have been written about these two dimensions, but less has been done to examine the document and explain its semantic scope in a comparative way and to determine the stronger meaning by citing evidences. This article aims to use a descriptive-analytical method, using a library method, while discussing and examining its documents from the perspective of Two Major Islamic Sects, to investigate its possibilities and semantic scope, and to determine the strongest possibility with the assistance of numerous clues and evidences. The findings of this research indicate that the narration is authentic and acceptable in terms of issuance as a document based on the school of issuance trustworthiness by combining evidences such as narrative reputation, practical reputation, agreement with authentic narrations, spiritual or abstract massive report. In terms of the content, which has many possibilities, the possibility that what is meant by it is a comprehensive concept and what the scholars have said as the meaning and meaning of the narration is an example of it, seems stronger.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Meaning of Hadith
  • Validation of Hadith
  • Intention
  • “Innama al-A’mal bi-al-Niyyat” (the base of the act is its intention)

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه، رضایی اصفهانی، محمد علی و همکاران، نخستین ترجمه گروهی قرآن کریم، قم: دار الذکر، 1384ش.
  2. آخوند خراسانى، محمدکاظم بن حسین، کفایة الأصول، قم: موسسة آل البیتb، 1409ق.‏
  3. آملی، میرزا هاشم، المعالم المأثوره فی شرح الکتاب العروة الوثقی، قم: المطبعة العلمیة، 1410ق.
  4. ابن‌أبی‌یعلى، أبو الحسین محمد بن محمد، طبقات الحنابلة، بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.
  5. ابن‌اثیر‌ جزرى، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، بی‌تا.
  6. ابن‌براج طرابلسی، قاضى، محمد بن حسن طوسی، جواهر الفقه، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1411ق.
  7. ابن‌تیمیة حرانی، أحمد بن عبدالحلیم بن تیمیة، مجموع الفتاوى، المدینة النبویة، مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1416ق.
  8. ابن حجر، أحمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت: دارالمعرفة، 1379.
  9. ابن حجر، أحمد بن علی، نزهة النظرفی شرح نخبة الفکر فی مصطلح اهل الأثر، بیروت: المکتبة العصریة، 1430ق.
  10. ابن رجب، زین‌الدین عبدالرحمن بن أحمد بن رجب، جامع العلوم والحکم فی شرح خمسین حدیثاً من جوامع الکلم، بیروت: دارالسلام للطباعة و النشر و التوزیع، 1424ق.
  11. ابن‌رشد ‌اندلسی، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، بیروت: دارالفکر، 1415ق.
  12. ابن‌زهره، حمزة بن على‌، غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع‌، قم: مؤسسه امام صادقg‌، 1417ق.
  13. ابن‌صلاح، عثمان بن ‌عبدالرحمن، معرفة انواع الحدیث، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1423ق.
  14. ابن‌عباد، اسماعیل بن عباد مشهور به صاحب بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت: عالم الکتاب، 1414ق.
  15. ابن‌فارس، ابو‌الحسین، احمد بن زکریا، معجم مقائیس اللغة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم: 1404ق.
  16. ابن‌قدامه، عبدالله بن أحمد بن محمد بن قدامة، المغنی، مصر، مکتبة القاهره، 1388ق.
  17. ابن‌کثیر، إسماعیل بن عمر، الباعث الحثیث الی اختصار علوم الحدیث، بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
  18. ابن‌ماجة أبوعبدالله محمد بن یزید قزوینی، سنن ابن‌ماجه، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
  19. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، 1414ق.
  20. انصاری، مرتضی، کتاب الطهاره، قم: مؤسسة آل البیتb للطباعة و النشر، بی‌تا.
  21. ایروانی، محمّدباقر، الحلقة الثّالثة فی أسلوبها الثّانی، بیروت: المحبین للطباعة و النشر، بی‌تا.
  22. ایروانى، باقر، کفایة الأصول فی اسلوبها الثانى‏، نجف اشرف: موسسه احیاء التراث الشیعه، 1429ق.
  23. بحرانى، آل‌عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الدرر النجفیة من الملتقطات الیوسفیة، بیروت: دارالمصطفى لإحیاء التراث، 1423ق.
  24. بخاری، محمد بن إسماعیل، الجامع المسند الصحیح، دمشق: دار طوق النجاه، 1422ق.
  25. بسیونی، احمد، من وحی النبوة: انما الاعمال بالنیات، نشریة الوعی الاسلامی، 11-19، العدد 157، 1398ق.
  26. بشیری، حسن حسین، دراسات فقهیة حدیثیة - حدیث انما الاعمال بالنیات، نشریه فقه ‌‌اهل‌بیت، ص227-248، العدد 55، 1430ق.
  27. جلالی مازندرانی، سید محمود، المحصول فی علم الاصول تقریر بحث الشیخ جعفر السبحانی، قم: موسسه امام صادق‌‌g، 1414ق.
  28. جواهری، محمد، الواضح فی شرح العروة الوثقى، بیروت: العارف للمطبوعات، 1436ق.
  29. جوهری، أبو نصر إسماعیل بن حماد، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین، 1407ق.
  30. حرعاملى، محمد بن حسن‏، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیتb‏، 1409ق.
  31. حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقى، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1378ق.
  32. حلّى، احمد بن محمد اسدى، المهذب البارع فی شرح المختصر، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
  33. حلّى، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف‌، الرسالة الفخریة فی معرفة النیة‌، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1411ق.
  34. حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیتb‌، 1414ق.
  35. حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، قم: مؤسسة نشر الفقاهة، 1417ق.
  36. حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.
  37. حلّى (محقق)، جعفر بن حسن‌، الرسائل التسع‌، قم: انتشارات کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى، 1413ق.
  38. حلّى (محقق)، جعفر بن حسن‌، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌، قم: مؤسسه اسماعیلیان‌، 1408ق.
  39. حلّى (محقق)، جعفر بن حسن‌، المعتبر فی شرح المختصر، قم: مؤسسه سید الشهداءg، 1407ق.
  40. خوئی، سید أبوالقاسم، أجود التقریرات، قم: کتابفروشی مصطفوی، 1368ش.
  41. خوئی، سید أبوالقاسم، مصباح الأصول، قم: مکتبة الداوری‏، 1422ق.
  42. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان - سوریه، دارالعلم - الدارالشامیة، 1412ق.
  43. راوندى، قطب الدین، سعید بن عبدالله، فقه القرآن‌، قم: انتشارات کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى، 1405ق.
  44. سابق، سید، فقه السنة، بیروت: دارالکتاب العربی، 1397ق.
  45. ساکت، طه محمد، انما الاعمال بالنیات، نشریه الازهر، ص115-118، الععد1، محرم 1367ش.
  46. ساکت، طه محمد، السنن و الحکم النبویة: انما الاعمال بالنیات، نشریة الهدایة الاسلامیه، ص155-158، الجزء 19، 1361ق.
  47. سرخسی، محمد بن أحمد بن أبی‌سهل، المبسوط، بیروت: دارالمعرفة، 1414ق.
  48. سفیری شافعی، محمد بن عمر بن أحمد، المجالس الوعظیة فی شرح أحادیث خیر البریة| من صحیح الإمام البخاری، بیروت: دارالمعرفة، 1425ق.
  49. سید مرتضی، على بن حسین، الانتصار فی انفرادات الإمامیة‌، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1415ق.
  50. سید مرتضی، على بن حسین، المسائل الناصریات، تهران: رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیة، 1417ق.
  51. سیوطی، جلال الدین، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، بیروت: دارالفکر، 2014م.
  52. سیوطی، جلال الدین، منتهی الآمال فی شرح حدیث انما الاعمال، بیروت: دار ابن‌حزم، 1419ق.
  53. شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، بیروت: دارالجیل، 1973م.
  54. صبحی، صالح، علوم الحدیث و مصطلحه، بیروت: دارالعلم، 1984م.
  55. صدر، سید محمدباقر، دروس فی علم الأصول، بیروت: دارالکتاب اللبنانی، 1406ق.
  56. صدوق، محمّد بن على بن بابویه، علل الشرائع، قم: کتابفروشى داورى، 1386ق.
  57. صدوق، محمّد بن على بن بابویه، الهدایة فی الأصول و الفروع، قم: مؤسسه امام هادىg، 1418ق.
  58. طبرسى، فضل بن حسن‌، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف‌، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة‌، 1410ق.
  59. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، قم: انتشارات مرتضوی، 1362ش.
  60. طوسى، محمد بن حسن‌، الامالی، قم: دارالثقافه، 1414ق.
  61. طوسى، محمد بن حسن‌، التهذیب، تهران: دارالکتب الإسلامیة‌، 1407ق.
  62. طوسى، محمد بن حسن‌، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
  63. طوسی، خواجه نصیرالدین، الانوار الجلالیة، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة، 1420ق.
  64. عاملى، (شهید اول)، محمد بن مکى‌، القواعد و الفوائد‌، قم: کتابفروشى مفید‌، بی‌تا.
  65. عاملى، (شهید اول)، محمد بن مکى‌، ذکرى الشیعة فی أحکام الشریعة‌، قم: مؤسسه آل البیتb‌، 1419ق.
  66. عاملی(شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی بن أحمد، الرعایة فی علم الدرایة، قم: مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی، 1408ق. 
  67. عباسی مقدم، مصطفی، بستانی قاسم، رستگارجزی، پرویز، باجی، نصرة، «تحلیل بر تواتر حدیث انما الاعمال بالنیات، تحلیل بر تواتر حدیث انما الاعمال بالنیات»، پژوهش‌نامه علوم حدیث تطبیقی، ص199-218، پاییز و زمستان 1398ش.
  68. عبدالجبار، صهیب، المسند الموضوعی الجامع للکتب العشرة، بی‌جا، بی‌نا، 2013م.
  69. عثیمین، محمد بن صالح بن محمد، فتاوى نور على الدرب، بی‌جا، بی‌تا.
  70. عراقی، عبدالرحیم ابن‌حسین، التقیید و الایضاح، بیروت: دارالحدیث، 1405ق.
  71. عریضى، على بن جعفرb، مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، قم: مؤسسه آل البیتb، 1409ق.
  72. فاضل مقداد، جمال‌الدین مقداد بن عبداللّه سّیورى، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم: مکتبة آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.‌
  73. فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم: نشر هجرت، 1410ق.
  74. فیروزآبادى، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت – لبنان: مؤسسة الرسالة للطباعة و النشر و التوزیع، 1426ق.
  75. فیض کاشانى، محمد محسن، الشافی فی العقائد و الأخلاق و الأحکام، تهران: دار نشر اللوح المحفوظ، 1425ق.
  76. فیض کاشانى، محمد محسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیر المؤمنین علیg، 1406ق.
  77. فیومی، أحمد بن محمد بن علی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بیروت: المکتبة العلمیة، بی‌تا.
  78. قسطلانی، أحمد بن محمد بن أبى‌بکر، المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة، مصر: المکتبة التوفیقیة، بی‌تا.
  79. قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، المسند الصحیح، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  80. کلینى، ابوجعفر، محمد بن یعقوب، الکافی، قم: دارالحدیث للطباعة و النشر، 1429ق.
  81. گلشادی، هادی، بررسی حدیث انما الاعمال بالنیات، سایت راسخون، 1389ش.
  82. مازندرانى، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی، تهران: المکتبة الإسلامیة، 1382ق.
  83. مجاهد، سید محمد، مفاتیح‌ الأصول، قم موسسة آل البیتb‏، 1296ق.
  84. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، بحارالأنوار، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر، 1410ق.
  85. مجلسى، محمدتقى‏، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.
  86. مجلسى، محمدتقى‏، لوامع صاحبقرانى، قم: اسماعیلیان، 1414ق.
  87. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، بی‌تا.
  88. مغربى، ابو حنیفه، نعمان بن محمد تمیمى، تأویل الدعائم، القاهرة: دارالمعارف، بی‌تا.
  89. مصباح یزدی، محمدتقی، آئین پرواز، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1392ش.
  90. مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر، 1402ق.
  91. مطهری، مرتضی، عدل الهی، تهران: صدرا، 1361ش.
  92. مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، بی‌تا.
  93. مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى، المسائل الصاغانیة، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413ق.
  94. مکارم شیرازى، ناصر، القواعد الفقهیه، قم: مدرسه الامام على بن ابى‌طالبg، 1370ش.
  95. موسوی جزائری، سید محمدجعفر، منتهى ‌الدرایةفی توضیح الکفایه، قم: مطبعه الخیام، 1403ق.
  96. موسوی خمینى، سید روح الله، المکاسب المحرمة، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره)، 1415ق.
  97. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، رسائل المیرزا القمی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1427ق.
  98. نجاشی، أحمد بن علی، محقق: آیت‌الله سید موسى شبیری زنجانی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
  99. نجفى، محمد حسن‌، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌،: بیروت- لبنان‌، دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.
  100. نسائی، أحمد بن شعیب، المجتبى من السنن = السنن الصغرى، حلب، مکتب المطبوعات الإسلامیة، 1406ق.
  • نورى، محدث، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: مؤسسة آل البیتb، 1408ق.
  1. نووی، محیی الدین یحیى بن شرف، شرح الأربعین النوویة، بی جا، بی‌تا.
  2. نووی، محیی الدین یحیى بن شرف، المجموع شرح المهذب بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
  3. نووی، محیی الدین یحیى بن شرف، المنهاج شرح صحیح مسلم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1392ش.
  4. https://khaandaniha.ir/news/646025.
  5. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/400336.
  6. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/507559.

https://www.noormags.ir/view/fa/art

پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 9، شماره 17 - شماره پیاپی 17
سال نهم، شماره هفدهم، پاییز و زمستان 1401
اسفند 1401
صفحه 83-106

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 07 خرداد 1400
  • تاریخ بازنگری: 25 اردیبهشت 1401
  • تاریخ پذیرش: 17 خرداد 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار