روش تحلیل بینامتنی و فرامتنی روایات ‌تفسیری فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری تفسیر تطبیقی، جامعة المصطفی ص العالمیه، قم، ایران، «نویسندۀ مسئول»؛

2 دانشیار، گروه تفسیر تطبیقی، جامعة المصطفی ص العالمیه، قم، ایران

3 مدرس حوزه و دانشگاه

چکیده

روایات ‌تفسیری فریقین، از مهم‌ترین منابع برای تفسیر قرآن‌ کریم به‌شمار می‌روند؛ لیکن در جوامع ‌روایی موجود، بیشتر به گزارش روایات ‌تفسیری بسنده‌ شده و در تفاسیر جامع‌ اجتهادی نیز کمتر تحلیلی درباره روایات وجود دارد. مسئله ‌اصلی در این ‌مقاله، به‌دست‌آوردن روشی کامل در تحلیل روایات ‌تفسیری ‌فریقین با در نظرگرفتن متون مرتبط با آنها و نیز مسائل خارج از متن، با روش توصیفی-تحلیلی است. بر اساس یافته‌های تحقیق، روش‌ تحلیل‌ بینامتنی روایات ‌تفسیری، با در نظرگرفتن سیاق آیات، غرض کلّی سوره، اصول مسلّم قرآن و نیز خانواده آیات و روایات مرتبط انجام می‌‌گردد. همچنین در روش‌ فرامتنی روایات‌ تفسیری، مفاد آنها با در نظرگرفتن اوضاع زمانی و مکانی نزول‌ آیات و صدور ‌روایات، براهین مسلّم عقلی و نظریات قطعی علمی و داده‌های مسلّم تاریخی تحلیل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Method of Intertextual and Metatextual Analysis of Narrations of the Interpretative of Two Major Islamic Sects

نویسندگان [English]

  • Ehsan Ebrahimi 1
  • Hossein Alavi Mehr 2
  • majid heydarifar 3
1 PhD Candidate, Department of Comparative Exegesis, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
2 . Associate Professor, Department of Comparative Exegesis, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
3 Seminary and University Lecturer
چکیده [English]

Narratives of interpretation of Two Major Islamic Sects are considered as one of the most significant sources for the interpretation of the Holy Quran; but in the existing narrative societies, most of them are satisfied with the report of exegetical traditions, and there is less analysis about the traditions in the comprehensive interpretations of ijtihad (extraction). The main issue in this article is to obtain a complete method in analyzing the narrations of Two Major Islamic Sects by considering the texts related to them as well as issues outside the text, with descriptive-analytical method. Based on the findings of the research, the method of intertextual analysis of exegetical narrations is carried out by considering the context of the verses, the general purpose of the Surah, the certain principles of the Quran, as well as the family of related verses and traditions. Also, in the metatextual method of interpretive narrations, their contents are analyzed by considering the time and place of the revelation of the verses and the issuance of the narrations, certain intellectual proofs and definitive scientific theories and incontrovertible historical data.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Narrative Exegesis
  • Exegetical Narrations
  • Narration Analysis Method
  • Intertextual Analysis of Narrations
  • Metatextual Analysis of Narrations

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه، رضایی اصفهانی، محمد علی و همکاران، نخستین ترجمه گروهی قرآن کریم، قم: دار الذکر، 1384ش.
  2. آلوسی، محمود بن ‌عبدالله‏، روح ‌المعانی فی تفسیر القرآن ‌العظیم و السبع ‌المثانی‏، بیروت: دارالکتب ‌العلمیة، 1413ق.
  3. ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد، الکامل‌فی‌التاریخ، بیروت: دارصادر، 1385ق.
  4. ابن‌بابویه، محمد بن علی‏، ثواب‌الاعمال و عقاب‌الاعمال، قم: شریف‌رضی، چاپ دوم، 1364ش.
  5. ابن‌بابویه، محمد بن علی‏، الخصال، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1403ق.
  6. ابن‌بابویه، محمد بن علی‏، معانی‌الاخبار، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی، 1361ش.
  7. ابن‌بابویه، محمد بن علی‏، من ‌لایحضره ‌الفقیه، تصحیح: علی‌اکبر‌ غفاری، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1413ق.
  8. ابن‌بابویه، محمد بن علی‏، التوحید، تصحیح: سید هاشم حسینی ‌تهرانی، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ دوم، 1357ش.
  9. ابن‌بابویه، محمد بن علی‏، الأمالی، تهران: کتابخانه اسلامیه، چاپ چهارم، 1362ش.
  10. ابن‌درید، محمد، جمهرة ‌اللغه، تحقیق: رمزی منیربعلبکی، بیروت: دارالعلم للملایین، 1987م‌.
  11. ابن‌فارس، احمد، معجم ‌مقاییس‌ اللغه، تحقیق: عبدالسلام محمّد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
  12. ابن‏عاشور، محمدطاهر، التحریر و التنویر، بی‌جا، مؤسسة ‌التاریخ، بی‌تا.
  13. ابن‌منظور، محمد، لسان‌العرب، بیروت: دارصادر، چاپ سوم، 1414ق.
  14. احسانی‌فر، محمد، اسباب‌ اختلاف ‌الحدیث، قم: دارالحدیث، 1385ش.
  15. اربلی، علی ‌بن‌ عیسی‏، کشف ‌الغمة فی معرفة ‌الأئمة، بنی‌هاشمی‏، تبریز، 1381ق‏.
  16. انوری، حسن، فرهنگ ‌بزرگ ‌سخن، نشر سخن، تهران: 1381ش.
  17. ایان باربور، علم و دین، ترجمه: بهاءالدین‌خرمشاهی، مرکز نشر تهران: دانشگاهی، 1394ش.
  18. بابایی، علی‌اکبر و دیگران، روش‌شناسی تفسیر قرآن، قم: سازمان سمت، 1394ش.
  19. باقری، حمید و رحمان‌ستایش، محمدکاظم، «کارکردهای نقل روایات ‌‌اهل‌سنّت در منابع شیعی با تکیه بر روایات ‌تفسیری»، مجله علوم‌حدیث، سال‌سیزدهم، شمارۀ سوم ‌و چهارم، زمستان 1387ش.
  20. بخاری، ابوعبدالله محمد بن‌ اسماعیل، الجامع‌ الصحیح، بیروت: دارالفکر، 1401ق.
  21. بلاذری، احمد، انساب ‌الاشراف، بیروت: دارالفکر، چاپ یکم، 1417ق.
  22. جوادی‌آملی، عبدالله، تسنیم (جلد54)، قم: نشر اسراء، چاپ یکم، 1399ش.
  23. جوادی‌آملی، عبدالله، تسنیم (جلد56)، قم: نشر اسراء، چاپ یکم، 1399ش.
  24. جوادی‌آملی، عبدالله، نسبت دین و دنیا، قم: نشر اسراء، چاپ پنجم، 1387ش.
  25. جوهری، اسماعیل‏، الصحاح تاج ‌اللغة و صحاح‌ العربیه، تحقیق: احمد عبدالغفور عطّار، بیروت: دارالعلم للملایین، 1407ق.
  26. حرّ عاملی، محمّدبن‌حسن، تفصیل وسائل‌الشیعة الی تحصیل مسائل‌الشریعه، قم: مؤسسه ‌آل‌البیت، چاپ یکم، 1409ق.
  27. حرّانی، حسن‏، تحف ‌العقول عن آل‌الرسول، تصحیح: علی اکبرغفاری، قم: مؤسسه انتشارات‌اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.
  28. حسکانی، عبیدالله ‌بن ‌عبدالله‏، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، 1411ق.
  29. حلى، حسن بن ‌یوسف‏، خلاصة الاقوال فی معرفة احوال الرجال، دار الذخائر، قم: 1411ق.‌
  30. حلى، حسن بن ‌یوسف‏، کشف‌ المراد فی شرح تجرید الاعتقاد‏، قم: مؤسسه امام‌صادقg، چاپ دوم‏، 1382ش‏.
  31. حوی، سعید، الاساس فی‌التفسیر، قاهره: دارالسلام‏، 1424ق‏.
  32. خواجه طوسی، ‏ نصیرالدین، تجریدالاعتقاد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1407ق‏.
  33. راغب‌اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، مفردات‌الفاظ‌القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، بیروت: دارالشامیه ـ‌‌ دارالعلم، چاپ یکم، 1412ق.
  34. رستم‌نژاد، مهدی، «کارکردهای‌ تطبیق در احادیث‌ تفسیری»، مجله علوم‌حدیث، دوره هفدهم، شمارۀ 64 تابستان 1391ش.
  35. رضایی ‌اصفهانی، ‏محمدعلی، درسنامه روش‌ها و گرایش‌های تفسیری قرآن‏، مرکز جهانی علوم ‌اسلامی‏، قم: 1382ش.
  36. زبیدی، محمد بن‌ محمد، تاج ‌العروس من جواهر القاموس‏، بیروت: دارالفکر، 1414ق‏.
  37. سیوطی، عبدالرحمن، الإتقان فی علوم ‌القرآن، تحقیق: سعیدمندوب، بیروت: دارالفکر، چاپ یکم، 1416ق.
  38. سیوطی، عبدالرحمن، الدر المنثور فی ‌التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانه آیت‌الله‌ العظمی مرعشی، 1404ق.
  39. شریف رضی، محمدبن‌حسین، ‏نهج‌البلاغه، مصحح: صبحی صالح، ‏ قم: نشر هجرت‏، 1414ق.
  40. شهرستانی، هبة‌الدین، اسلام و هیئت، مترجم: سیدهادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب، 1387ش.
  41. شهیدثانی، زین‌الدین، الرعایه لحال‌البدایه فی‌علم‌الدرایه، تحقیق: عبدالحسین محمدعلی بقال، قم: مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی، چاپ دوم، 1408ق‌.
  42. صادقى ‌تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، ‏ قم: نشر فرهنگ ‌اسلامى‏، چاپ دوم، 1406ق‌.
  43. صدرالدین شیرازی، محمد بن ‌ابراهیم، الحکمة‌ المتعالیة فی الأسفار العقلیة ‌الأربعة، ‏ بیروت: دار إحیاء التراث‌العربی، 1981م‏.
  44. صفار، محمد بن ‌حسن‏، بصائر الدرجات فی فضائل آل‌ محمّد، تصحیح: میرزا محسن کوچه‌باغی تبریزی، کتابخانه آیت‌الله ‌العظمی مرعشی، قم: چاپ دوم، 1404ق.
  45. طباطبایی، محمدحسین، المیزان‌ فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات ‌اسلامی، قم: چاپ پنجم، 1390ق.
  46. طباطبایی، محمدحسین، قرآن ‌در اسلام، دارالکتب ‌الاسلامیه‏، تهران: 1353ش.
  47. طبرسی، فضل بن حسن‏، مجمع ‌البیان ‌لعلوم ‌القرآن، تحقیق: محمدجواد بلاغی، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
  48. طبرسی، فضل بن حسن‏، تفسیر جوامع ‌الجامع، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ یکم، 1412ق.‏
  49. طبرسی، احمد بن ‌علی‏، الإحتجاج‌ علی اهل‌ اللجاج، تحقیق: سید محمدباقر موسوی خرسان، مشهد: نشر مرتضی، چاپ یکم، 1403ق.
  50. طبری، محمدبن‌جریر، جامع‌البیان عن تأویل آی‌القرآن، دارالمعرفه، بیروت: چاپ یکم، 1412ق.
  51. طوسی، محمد بن ‌حسن‏، التبیان فی تفسیرالقرآن، تحقیق: احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت: دارإحیاء التراث‌ العربی، 1382ق.
  52. طوسی، محمد بن ‌حسن‏، تهذیب ‌الأحکام، تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1365ش.
  53. عاملی، بهاء‌الدین، الوجیزه ‌فی‌ الدرایة، قم: المکتبة الاسلامیة الکبری، 1396ق‌.
  54. علوی‌مهر، حسین، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری‏، قم: نشر اسوه‏، 1381ش.
  55. عیّاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: چاپخانه علمیه، 1380ق.
  56. فاضل‌ تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول ‌الفقه، قم: مجمع ‌الفکر الإسلامی، 1415ق.
  57. فخر رازی، محمد بن ‌عمر، مفاتیح ‌الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏، چاپ سوم، 1420ق‏.
  58. فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی‏، اصفهان: کتابخانه امام أمیر المؤمنینg، چاپ یکم‏، 1406ق‏.
  59. فیض کاشانی، محمد محسن، تفسیرالصافی، ‏ تهران: مکتبة الصدر، چاپ دوم، 1415ق‏.
  60. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع‌لأحکام‌القرآن‏، تهران: ناصر خسرو، 1364ش.‏
  61. قمی، علی‌بن‌ابراهیم، تفسیرالقمی، قم: دارالکتاب، چاپ سوم، 1404ق.
  62. کلینی، محمد بن یعقوب‏، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
  63. قمی مشهدی، محمد بن ‌محمدرضا، کنزالدقائق و بحرالغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ‏1368ش.
  64. کراجکی، محمد بن‌ علی‏، کنزالفوائد، قم: دار الذخائر، 1410ق.
  65. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة‌الاطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1403ق.
  66. مرتضی عاملی، جعفر، ‏الصحیح‌ من سیرة النبی ‌الأعظم‏، بیروت: دارالهادی و‌‌ دارالسیرة، چاپ چهارم، 1415ق.
  67. مسعودی، ابوالحسن، مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر، قم: دارالهجرة، چاپ دوم، 1409ق.
  68. مسعودی، عبدالهادی، «تفسیر روایی به روایتی دیگر»، فصلنامه علمی-تخصصی علوم حدیث، شمارۀ 35-36، بهار و تابستان 1384ش.
  69. مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، قم: صدرا، 1374ش.
  70. مظفر، محمدرضا، المنطق، نجف: مطبعة النعمان، 1385ق.
  71. معرفت، محمدهادی، التفسیر الاثری ‌الجامع، قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، 1387ش.
  72. منسوب به حسن ‌بن‌ علیg؛ التفسیر المنسوب إلی الامام ‌العسکری، قم: مدرسه ‌امام مهدیg، 1409ق‌.
  73. نجاشی، احمد، الرجال، تحقیق: موسی شبیری ‌زنجانی، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ ششم، 1418ق‌.
  74. نراقی، مولا مهدی، شرح الإلهیات من کتاب‌الشفاء، قم: کنگره بزرگداشت محققان نراقی، چاپ یکم‏، 1380ش‏.
  75. نظام الاعرج، حسن ‌بن‌ محمد، تفسیر غرائب ‌القرآن و رغائب ‌الفرقان، ‏ بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ یکم‏، 1416ق‏.
پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 9، شماره 17 - شماره پیاپی 17
سال نهم، شماره هفدهم، پاییز و زمستان 1401
اسفند 1401
صفحه 173-196

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 10 آبان 1400
  • تاریخ بازنگری: 04 اردیبهشت 1401
  • تاریخ پذیرش: 17 خرداد 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار