اعتبارسنجی روایات تفسیری فریقین دربارۀ ایمان ابوطالب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارگروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه رضوی، مشهد، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

یکی از راه‌های شناخت درست تاریخ اسلام و نیز شخصیت‌های تأثیرگذار صدر اسلام، واکاوی روایات واردشده دربارۀ آنهاست. جناب ابوطالب یکی از شخصیت‌های این دوره بوده که روایات متعدد دربارۀ او گزارش شده است. دربارۀ ایشان دو دیدگاه متفاوت مطرح شده: گروهی با استناد به برخی از روایات در مورد سه آیه از قرآن کریم، چنین پنداشته‌اند که وی بدون ایمان از دنیا رفته است. گروهی دیگر بر این باورند که این روایات، نمی‌تواند شاهد قابل اعتمادی بر این پندار باشد. اکنون مسئله مطرح دربارۀ ایشان این است که آیا ایشان به پیامبر اسلامa ایمان آورد و با ایمان از دنیا رفت؟ مقاله پیش رو با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی به بررسی این روایات پرداخته و با بیان اشکالات اساسی و بنیادین آنها، از قبیل ضعف سندی، دلالی، تعارض با روایات دیگر، ناسازگاری با مفاد و سیاق آیات و... بی‌اعتباری آنها را اثبات نموده و با استناد به روایات متواتر، اتفاق اهل‌بیتb، اجماع امامیه، اشعار صریح ابوطالب و درنظرگرفتن معیار تشخیص حق، ایمان وی را از مسلّمات تاریخ اسلام و غیر قابل تردید دانسته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Validation of the Interpretive Narrations of the Tow Major Sects of Islam about the Faith of Abu Talib

نویسندگان [English]

  • Sayyid Mahdi Ahmadi Nik 1
  • Muhammad Imami 2
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Razavi University, Mashhad, Iran
2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

One of the ways to correctly understand the history of Islam and the influential figures of the early days of Islam is to analyze the narrations about them. Hazrat Abu Talib was one of the personalities of this period, about whom many traditions have been reported. Two different views have been raised about him: a group of people, citing some hadiths about three verses of the Holy Quran, have thought that he died without faith. Another group believes that these narrations cannot be a reliable witness to this idea. Now the question about him is whether he believed in the Prophet of Islam and died with faith? The following article examines these narrations using library sources and in a descriptive-analytical method, and by stating their fundamental problems, such as weak documentation, denotation, conflict with other narrations, incompatibility with the contents and context of the verses, etc., their invalidity will be proved and by referring to massively reported narrations, the consensus of the Ahl al-Bayt, the consensus of Imamiyyah, the explicit poems of Abu Talib, and considering the criterion of discerning the truth, considered his faith as one of the unquestionable facts of the history of Islam.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abu Talib’s Faith
  • Interpretive Narration on the Verses of Faith
  • Criteria for Diagnosing Faith
  • Documents of Abu Talib’s Faith

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. نهج البلاغه، شریف رضی، مترجم، محمد دشتی، قم: انتشارات الهادی، 1379ش.
  3. آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
  4. ابراهیم حسن، حسن، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، بی‌جا: سازمان انتشارات جاویدان، 1373ش.
  5. ابن‌ابی الحدید، عزالدین عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، بیروت: دار احیاء الکتب العلمیه، 1378ق.
  6. ابن‌اسحاق، محمد، سیرة ابن‌إسحاق (کتاب السیر والمغازی)، بیروت: دارالفکر، 1398ش.
  7. ابن‌جزی، محمدبن احمد، تحقیق: عبدالله خالدی، التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت: دارالارقم بن ابی الارقم: 1416ق.
  8. ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، الموضوعات، بیروت: دارالفکر، 1403ق.
  9. ..............................................، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دار الفکر، 1407ق.
  10. ابن‌حبان، محمد، الثقات، هند، دائره المعارف العثمانیه، 1393.
  11. ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
  12. .......................................، فتح‌الباری فی شرح صحیح البخاری، بیروت: دارالمعرفة، 1379ق.
  13. ابن‌حجر، عسقلانی، أبوالفضل أحمد بن علی، تهذیب التهذیب، هند: دائرةالمعارف النظامیه، 1326.
  14. ابن‌حنبل، احمد بن محمد، مسند ابن‌حنبل، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
  15. ابن‌خلیفه، علیوی، جامع‌النقول فی اسباب‌النزول، قاهره: دارالعلم، 1404ق.
  16. ابن‌سعد، محمد بن سعد بن منیع، الطبقات‌الکبری، تحقیق: احسان، عباس، بیروت: دار صادر،1968 م.
  17. .....................................، الطبقات‌الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1410.
  18. ابن‌سلیمان، مقاتل، تفسیر مقاتل بن سلیمان، لبنان: دارالکتب العلمیة، 1424ق.
  19. ابوطالب، عبد مناف ابن‌عبدالمطلب، دیوان ابوطالب، گردآورنده: ابوهفان مهزمی، عبدالله بن احمد، بیروت: مؤسسة الوفا، 2003م.
  20. ابوریه، محمود، اضواء علی السنه النبویه، قم: مؤسسة انصاریان، 1420ق.
  21. ابوزرعه، احمد بن عبدالرحیم، کتاب المدلسین، بیروت: دار الوفاء، 1415ق.
  22. ابن‌طاوس‏، سید رضى الدین، على بن موسى، الطرائف فی معرفة مذاهب‌الطوائف‏، قم: خیام، 1400ق.
  23. ابن‌عبدالبر، أبوعمر یوسف بن عبد الله بن محمد، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، بیروت: دارالجیل، 1412ق.
  24. ابن‌عطیه، عبدالحق بن غالب‌‌اندلسی، المحررالوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1422ق.
  25. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمرو، تحقیق مصطفی عبدالواحد،السیرة النبویة، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی، 1386ق.
  26. ابن‏عاشور، محمدطاهر، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی‏، 1420ق.
  27. البانی، محمد ناصرالدین، ارواء الغلیل فی تخریج احادیث منارالسبیل، بیروت: المکتب‌الاسلامی، 1405ق.
  28. امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، الطبعة الرابعة، بیروت: دار الکتب العربی، 1397ق.
  29. .....................، إیمان أبی طالب وسیرته، بی جا، بی‌تا.
  30. بخاری، محمد بن اسماعیل، تحقیق: محمد زهیر، الجامع ‌المسند ‌الصحیح، مصر: دارالطوق، 1422ق.
  31. بغدادی، خالد، تصحیح القراءة فی نهج البلاغة، قم: مرکز الابحاث العقائدیة، 1427ق.
  32. بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتب‌ العلمیة، 1417ق.
  33. ...................، تاریخ بغداد، بیروت: دارالغرب الاسلامی، 1422ق.
  34. بغدادی، علاء‌الدین علی بن محمد، خزانة الادب، بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.
  35. بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاءالتراث‌العربی، 1420ق.
  36. بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من أنساب الأشراف، بیروت: دارالفکر 1417ق.
  37. بیهقی، احمد بن حسین، دلایل النبوة ومعرفة احوال صاحب‌الشریعة، بیروت: دارالکتب ‌العلمیة، 1405.
  38. بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرارالتأویل، الطبعةالاولی، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی، 1418ق.
  39. ترمذی، محمد بن عیسی بن سورة، سنن ترمذی، بیروت: دار الفکر، چاپ سوم، 1403.
  40. ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی، 1418ق.
  41. ثعلبی، ابواسحاق احمد بن محمد، الکشف‌والبیان عن تفسیرالقرآن، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی 1422ق.
  42. ثوری، سفیان، تفسیر سفیان ثوری، بیروت، دارالکتب‌ العلمیة، 1403ق.
  43. حاکم نیشابوری، أبوعبدالله محمد بن عبدالله، المستدرک‌على‌الصحیحین، بیروت: دارالکتب العلمیه،1411ق.
  44. حقّی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح‌البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
  45. حلى، (علامه). حسن بن یوسف‏، مبادی الوصول إلى علم الأصول‏، قم: المطبعة العلمیة، 1404ق‏.
  46. .....................................، نهج‌الحق و کشف‌الصدق، قم: دارالهجرة، 1414ق.
  47. حلبی، برهان الدین ابراهیم بن محمدسبط بن العجمی، الکشف‌الحثیث عمن روی بوضع ‌الحدیث، بیروت، عالم الکتب، 1407ق.
  48. خازن، علاء الدین علی ابن‌محمد، لباب ‌التأویل فی معانی ‌التنزیل، بیروت: دارالکتب‌ العلمیة،1416ق.
  49. ذهبی،شمس الدین، محمد بن أحمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، المکتبة التوفیقیة، 2003م.
  50. ..........................................، میزان‌الاعتدال، بیروت: دارالمعرفة، 1382ق.
  51. رازی، ابوالفتوح حسین بن علی‌نیشابوری، روض‌الجنان ‌و روح‌الجنان، تهران: کتابفروشی اسلامیة، 1356ش.
  52. زرکلی، برهان الدین، الاعلام، بیروت: دارالعلم للملایین، بی‌تا.
  53. زمخشری، جارالله محمود ابن‌عمر، الکشاف عن حقائق غوامض‌التنزیل، بیروت: دارالکتب‌العربی، 1407ق.
  54. زینی دحلان، احمد، تحقیق، سقاف، حسن، اسنی المطالب فی نجاة ابی طالب، اردن: دارالامام‌النووی، 1428ق.
  55. سبحانى‏، جعفر، فروغ ابدیت تجزیه و تحلیل کاملى از زندگى پیامبر اکرمa، قم: بوستان کتاب، 1385ش.
  56. سیدمرتضی، على بن حسین‏، الذریعة إلى أصول‌الشریعة، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسة انتشارات و چاپ‏، 1376.
  57. سیوطی، جلال الدین‌عبدالرحمن ابن‌ابی بکر، الاتقان فی علوم‌القرآن، منشورات رضی، بیدار عزیزی، بی‌تا.
  58. سیوطی، جلال الدین‌عبدالرحمن ابن‌ابی بکر،‌‌‌ تفسیر الجلالین، بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات، 1416ق.
  59. سیوطی جلال الدین عبدالرحمن ابن‌ابی بکر، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت: داراحیاءالتراث العربی، 1404ق.
  60. ..................................................، تاریخ‌الخلفا، بیروت: مطابع معتوق اخوان، بی‌تا.
  61. ..................................................، لباب‌النقول فی اسباب‌النزول، بیروت: دارالهجرة، 1410ق.
  62. صبحی، صالح، مباحث فی علوم القرآن، قم: دارالکتاب الاسلامی، 1363ش.
  63. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
  64. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، مصر: دارالحرمین للطباعة و النشر، 1415.
  65. .............................، المعجم الصغیر، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
  66. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372ش.
  67. صدوق، محمد بن على‏، مصحح: غفارى، على اکبر،کمال‌الدین و تمام‌النعمة، تهران: اسلامیه، 1395ش.
  68. ............................‏، معانی الأخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1403ق.
  69. طبرى، محمد بن جریر، جامع‌البیان فى تفسیرالقرآن (تفسیر الطبرى)، بیروت: 1412ق.
  70. طوسى، محمد بن حسن‏، التبیان فی تفسیرالقرآن‏، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی‏، بی‌تا.
  71. غازی، عنایة، اسباب‌النزول القرآنی، بیروت: دارالکتب‌ العلمیة، بی‌تا.
  72. فاکر میبدی، محمد، نقد سندی و دلالی نزول آیات قرآن در کفر ابوطالب، الهیات قرآنی،14، بهار و تابستان 1399ق.
  73. فتال نیشابورى‏، محمد بن حسن، روضة‌الواعظین و بصیرةالمتعظین، قم: دلیل ما، 1423ق.
  74. فخر رازی، محمدبن عمر، مفاتیح‌الغیب (التفسیر الکبیر)، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی، 1420ق.
  75. فضل‌الله، محمد حسین‏، من وحى‌القرآن، بیروت: دارالملاک، 1419ق.
  76. فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی، المحجةالبیضاء، قم: جامعه مدرسین، 1417ق.
  77. .........................................، تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر، 1415ق.
  78. قرطبی، ابوعبدالله محمد بن احمد انصاری، الجامع لأحکام القرآن، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی، 1405ق.
  79. قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، المسندالصحیح، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی، بی‌تا.
  80. قمى، ابوالقاسم بن محمدحسن‏، القوانین المحکمة فی الأصول، قم: احیاء الکتب الاسلامیه‏، 1430ق.
  81. قمی، شیخ عباس، سفینة البحار، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1388ش.
  82. کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، بی‌جا، بی نا، 1369ق.
  83. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، الکافی، تهران: دارالکتب ‌الاسلامیه،1407ق.
  84. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء دوم، 1403ق.
  85. مفید، محمدبن نعمان، أوائل المقالات فی المذاهب والمختارات، بیروت: دارالمفید، 1414ق.
  86. مفید، محمدبن نعمان، ایمان ابی طالب، قم: مؤسسة بعثة، بی‌تا.
  87. مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، لبنان: دارالکتب‌ العلمیة، 1424ق.
  88. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه‏، تهران: دارالکتب‌الإسلامیة، 1371ش.‏
  89. مناوی، محمد عبدالروف، فیض الغدیر شرح الجامع الصغیر، بیروت: دارالکتب‌ العلمیة، 1415ق.
  90. موسوی، فخاربن‌معد، ایمان ابی طالب (الحجة على الذاهب إلى کفر أبی طالب‏)، قم: سیدالشهدا، 1410ق.
  91. میبدی، رشیدالدین، احمد بن ابی‌سعد، کشف‌الاسرار و عدةالابرار، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1371ش.
  92. نراقی، میرزا ابوالقاسم، شعب‌المقال فی درجات‌الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1422ق.
  93. نووی، ابوزکریا یحیی بن شرف، المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، بیروت: داراحیاءالتراث، 1392ق.
  94. نسائی، احمد بن شعیب، السنن‌الکبری، بیروت: دارالکتب‌ العلمیة، 1411ق.
  95. واحدی، علی بن احمد، اسباب‌النزول، تحقیق کمال بسیونی زغلول، بیروت: دارالکتب‌ العلمیة، بی‌تا.
  96. یعقوبی، احمد بن اسحق، تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
  97. یغمایی، حبیب، تصحیح و ترجمه تفسیر طبرى‏، تهران: انتشارات توس، 1356ش.
پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 9، شماره 16
شهریور 1401
صفحه 89-112

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 06 مرداد 1400
  • تاریخ بازنگری: 01 فروردین 1401
  • تاریخ پذیرش: 19 اردیبهشت 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار