بررسی حدیث «الخلافة بعدی ثلاثون» از منظر فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعه المصطفی (ص)

چکیده

حدیث «الخلافة بعدی ثلاثون سنة» با تعدد نقل و مضمون واحد در منابع اهل‌سنّت مورد قبول واقع شده و در کتب کلامی، تفسیری، حدیثی و تاریخی طرح شده و مستند برخی از اعتقادات اهل‌سنّت از جمله مشروعیت و تربیع خلفا قرار گرفته است. سوال این است که آیا این حدیث می‌تواند مستند قابل قبولی برای اهل‌سنّت در بحث امامت باشد؟ با استفاده از قواعد مقبول فریقین در بررسی سندی و دلالی این حدیث مخدوش است؛ هرچند امامیه به‌صورت موردی در مناظرات به‌عنوان عنصر جدل از آن بهره جسته‌اند. این حدیث با اعتقادات اهل‌سنت ناسازگار است؛ مانند محدودنمودن مدت زمان خلافت به سی‌سال و عدم مشروعیت خلفای بعد از امیرالمومنین علی بن ابی‌طالبg و نیز تعارض با احادیث امامان دوازده‌گانه که مورد اتفاق فریقین است. نویسندگان اهل‌سنت برای حل این ناسازگاری‌ها به چاره‌جویی برخواسته‌اند و مباحثی مانند جعل دو دوره برای خلافت یعنی تا سی‌سال خلافة النبوة و بعد از آن خلافة الملک را بیان کرده‌اند. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Evaluation the Hadith “Al-Khilafah Ba’di Thalathon” (The Caliphate Will be for Thirty Years After My Life) from the Perspective of the Two Major Sects of Islam

نویسنده [English]

  • Abdul Majid Zahadat
Assistant Professor of Al-Mustafa Society (PBUH)
چکیده [English]

The hadith of “Al-Khilafah Ba’di Thalathon” (The Caliphate will be for Thirty years after my life) has been accepted in the sources of the Sunnis with several narrations and a single theme, and it has been narrated in theological, commentary, hadith and historical sources and became proof of Sunni beliefs, including the legitimacy and quadruplicating (tarbi’) of the caliphs. The question is, can this hadith be an acceptable document for Sunnis in the discussion of Imamate? Using the accepted rules of the two major sects of Islam in examining the authenticity chain and contents of this hadith, it is a distorted narration; However, Imamiyyah has used it as an element of dialectic in debates by case studies. This hadith is inconsistent with Sunni beliefs; Such as limiting the duration of the caliphate to 30 years and the illegitimacy of the caliphs after Amir al-Mu’minin Ali bin Abi Talib, as well as the conflict with the hadiths of the twelve imams, which are agreed upon by both sects. Sunni writers have tried to find a solution to solve these inconsistencies and have stated issues such as forging two periods for the caliphate, i.e. up to 30 years of the caliphate of Prophethood and after that the caliphate of al-Mulk.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Caliphate of Prophethood
  • Caliphate of al-Mulk
  • Mordacious Emperor
  • Quadruplicating (Tarbi’) of the Caliphs
  • The Fifth Caliph

مراجع

  1. ‌ابن‌أثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث، تحقیق طاهر أحمد الزاوی، قم: مؤسسة إسماعیلیان، 1364ش.
  2. ‌ابن‌تیمیه، أحمد، مجموع الفتاوى، محقق أنور الباز، بی‌جا، دارالوفاء، 1426ق.
  3. ‌ابن‌تیمیه، أحمد، جامع الرسائل، المحقق: محمد رشاد سالم، ریاض: دارالعطاء، 1422ق.
  4. ‌ابن‌تیمیه، أحمد، منهاج السنة النبویة، تحقیق محمد رشاد سالم، مؤسسة قرطبة، 1406ق.
  5. ‌ابن‌حبان، محمد، صحیح ‌ابن‌حبان، تحقیق شعیب الأرنؤوط، مؤسسة الرسالة، 1414ق.
  6. ‌ابن‌حبان، محمد، الثقات، دائرة المعارف العثمانیة بحیدر آباد الدکن الهند، 1393ق.
  7. ‌ابن‌حزم، المحلی فی شرح المجلی، تحقیق: شاکر احمد، بی‌جا، دارالفکر، بی‌تا.
  8. ‌ابن‌خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ‌ابن‌خلدون، دیوان المبتدأ والخبر فی تاریخ العرب والبربر ومن عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر، محقق: خلیل شحادة، بیروت: دارالفکر، 1408ق.
  9. ‌ابن‌أبی‌زمنین، محمد، 1423، تفسیر ‌ابن‌زمنین أبوعبدالله حسین بن عکاشة محمد بن مصطفى الکنز الفاروق، الحدیثة القاهرة، 1423ق.
  10. ‌ابن‌عبدالبر، محمد، جامع بیان العلم وفضله، بیروت: دارالکتب العلمیة. 1398ق.
  11. ‌ابن‌عبدالبر، محمد، التمهید مصطفى بن أحمد العلوی، البکری وزارة عموم الأوقاف والشؤون الإسلامیة المغرب، 1387ق.
  12. ابن عقیل، محمد، النصائح الکافیة، قم: دارالثقافة للطباعة و النشر، 1412ق.
  13. ‌ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، علی شیری، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1415ق.
  14. ‌ابن‌عطیه‌‌اندلسی، عبدالحق، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، المحقق: عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت: دارالکتب العالمیة، 1422ق.
  15. ‌ابن‌فارس، أحمد عبدالسلام محمد هارون، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتبة الإعلام الإسلا‌‌می، 1404ق.
  16. ‌ابن‌قتیبة، غریب الحدیث، دکتور عبدالله الجبوری الأولى، قم: دارالکتب، 1408ق.
  17. ‌ابن‌کثیر، اسماعیل، البدایة والنهایة، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1408ق.
  18. ‌ابن‌منظور، احمد، لسان العرب، قم: نشر أدب الحوزة قم، 1405ق.
  19. أبوریة، محمود، أضواء على السنة المحمدیة، قم: انصاریان، 1420ق.
  20. ابونعیم اصفهانی، احمد، تاریخ أصبهان، محقق: کسروی، بیروت: دارالکتب، 1410.ق
  21. أبویعلى الموصلی، احمد، مسند أبی‌یعلى حسین سلیم أسد، دارالمأمون، بی‌تا.
  22. ابی‌حیان‌‌اندلسی، محمد، ، تفسیر البحر المحیط، الشیخ عادل أحمد عبدالموجود دارالکتب بیروت، 1422ق.
  23. أبی زرعة، عبدالرحمن، تاریخ أبی‌زرعة، تحقیق: شکر الله عالم الکتب، 1417ق.
  24. أحمد، نورس، تعدد الخلفاء ووحدة الأمَّة فقهاً وتاریخاً ومستقبلاً قسم الفقه الإسلا‌‌می‌وأصوله جامعة دمشق، 1431ق.
  25. اربلی على، کشف الغمة فی معرفة الأئمة (ط - القدیمة)، تبریز، بی‌نا، بی‌تا.
  26. آمدى، سیف الدین، أبکار الأفکار فی أصول الدین، قاهره: 1423ق.
  27. باقلانی، ابوبکر، الإنصاف، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1425ق.
  28. البانی، محمد ناصر، سلسلة الأحادیث الصحیحة، الریاض: مکتبة المعارف للنشر والتوزیع، 1415ق.
  29. بیهقی، احمد، ‌السنن الکبرى - البیهقی، بی‌جا، دارالفکر، بی‌تا.
  30. ....................، الاعتقاد والهدایة، تحقیق: احمد عصام، بیروت: دارالافاق، 1401ق.
  31. بیاضى، علی، الصراط المستقیم، تحقبق: بهبودی، قم، 1384ش.
  32. ترمذی، محمد، سنن الترمذی، تحقیق محمد عثمان، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1403ق.
  33. تفتازانی، سعد الدین، شرح المقاصد ‏ الشریف الرضی، افست قم، 1409ق.
  34. تهرانی، محمد حسین، امام شناسى، مشهد، 1426ش.
  35. جابری، محمد عابد، العقل السیاسی، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه، 2004م.
  36. جرجانی، میر سید شریف، شرح المواقف تحقیق عبدالرحمن عمیرة، بیروت: دارالجیل، 1997م.
  37. جوهری، أحمد عبدالغفور، الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین، 1407ق.
  38. جوینی، عبدالملک، لمع الأدلة فی قواعد أهل السنة فوقیة، حسین محمود، بیروت: عالم الکتب، 1987م.
  39. حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک علی الصحیحین، إشراف: یوسف عبدالرحمن، المرعشلی، بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.
  40. خاد‌‌می، محمد، بریقه محمودیة، مطبعة الحلبی، 1348ق.
  41. خطیب بغدادی، احمد، المتفق والمفترق تحقیق الحامدی، دمشق: دارالقادری، 1417ق.
  42. خزاز ق‌‌می، ‌علی، کفایه الاثر، تحقیق: حسینی بیدار قم، 1401ق.
  43. خَیربَیتی، محمود، الدرة الغراء فی نصیحة السلاطین والقضاة، مکتبة نزار مصطفى ریاض، 1417ق.
  44. دارمی، عبدالله بن بهرام، سنن دار‌‌می‌، دمشق: مطبعه الحدیثه، بی‌تا.
  45. دمیجی، عبدالله بن عمر بن سلیمان، الإمامة العظمى عند أهل السنة والجماعة، 1407ق.
  46. ذهبی، محمد، سیر أعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1413ق.
  47. رازی، محمد بن عمر، معالم أصول الدین، المحقق: طه عبدالرؤوف، بی‌جا، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
  48. --------------، تفسیر الرازی مفاتیح الغیب، بی‌تا.
  49. رازى، فخر، الأربعین فی أصول الدین، قاهره، 1986م.
  50. راغب اصفهانی، مفردات غریب القرآن الثانیة، دفتر نشر الکتاب، 1404ق.
  51. زبیدی، مرتضی، تاج العروس، علی شیری، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
  52. زمخشرى، محمود، بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
  53. سبط، ‌ابن‌جوزى، تذکرة الخواص من الأمة فی ذکر خصائص الأئمة، قم، 1418ق.
  54. سجستانی، ‌ابن‌الأشعث، سنن أبی‌داود، تحقیق: سعید محمد اللحام، دارالفکر، 1410ق.
  55. سمعانی، منصور، تفسیر القرآن، تحقیق: یاسر بن إبراهیم، الریاض: دارالوطن، 1418ق.
  56. شریعت اصفهانی، فتح‌الله، ال‍قول الصراح فی البخاری و صحیحه الجامع، تحقیق: حسین الهرساوی، قم: موسسه الامام الصادقg، 1422ق.
  57. شیبانی، احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
  58. --------------، السنة، دار ‌ابن‌القیم، تحقیق: د. محمد سعید سالم القحطانی الدمام، 1406ق.
  59. صدرا، محمد بن ابراهیم، شرح اصول کافی، 1383ق.
  60. ابن بابویه (صدوق)، محمد، کمال الدین و تمام النعمة، 1395ق.
  61. طبرانی، سلیمان، المعجم الکبیر، تحقیق: عبدالمجید السلفی، بی‌جا، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  62. طبرسی، الاحتجاج، تعلیق وملاحظات: السید محمد باقر الخرسان، نجف الأشرف: دارالنعمان، 1386ق.
  63. طبری آملی، محمد بن جریر بن رستم، ‏ المسترشد فی إمامة علی بن أبی‌طالب (ع)، قم: مؤسسة الواصف‏، 1415ق.‏
  64. طبرى آملى، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامة (ط الحدیثة)، قم، بی‌نا، 1413ق.
  65. طبری، عماد الدین حسن بن علی، اسرار الامامه، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، 1432ق.
  66. طوسى، محمد، تلخیص الشافی، بی‌جا، بی‌نا، 1382ش.
  67. ......................، الأمالی، بی‌جا، مؤسسة البعثة دارالثقافة، 1414ق.
  68. طیالسی، سلیمان بن داود مسند أبی‌داود الطیالسی، بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.
  69. عسقلانی، ‌ابن‌حجر، تعجیل المنفعه بزوائد رجال الائمه الأربعه، تحقیق: اکرام الله، بیروت: دارالکتاب العربی، بی‌تا.
  70. ------------------، تقریب التهذیب، دراسة وتحقیق: مصطفى عبدالقادر، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
  71. ----------------- ، تهذیب التهذیب، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1404ق.
  72. ........................................، فتح الباری الثانیة بیروت: دارالمعرفة للطباعة والنشر، بی‌تا.
  73. عسکری، مرتضی، معالم المدرستین، بیروت: مؤسسة النعمان للطباعة والنشر والتوزیع، 1410ق.
  74. عظیم آبادی، محمد، عون المعبود، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
  75. غزالى، أبوحامد، الأربعین فی اصول الدین‏، بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
  76. فاضل، مقداد، اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة قم، چاپ دوم، 1422ق.
  77. فراهیدی، خلیل، العین، تحقیق: المخزو‌‌می ‌و السامرائی، قم: مؤسسة دارالهجرة، 1409ق.
  78. قاضی عیاض، عیاض بن موسی، شرح صحیح مسلم المسمی‌اکمال المعلم بفوائد مسلم، تحقیق: یحیی اسماعیل، بی‎جا: دارالوفاء، 1426ق.
  79. قرطبی محمد، الجامع لأحکام القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
  80. قسطلانی، أحمد، إرشاد الساری لشرح صحیح البخاری، مصر: المطبعة الکبرى الأمیریة، 1323ق.
  81. قلقشندی، أحمد، صبح الأعشى فی صناعة الإنشاء، بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
  82. .........................، مآثر الإنافة فی معالم الخلافة، المحقق: أحمد فراج الکویت: مطبعة حکومة، 1985ق.
  83. قمی، محمد طاهر، الأربعین فی امامه الائمه الطاهرین، تحقیق: سید مهدی رجایی چاپ خانه امیر، 1418ق.
  84. قنوجی، محمد صدیق حسن خان، قطف الثمر فی بیان عقیدة أهل الأثر ویلیه کتاب مسائل الجاهلیة، سعودی: وزارة الشؤون الإسلامیة والأوقاف المملکة العربیة السعودیة، بی‌تا.
  85. کورانی، علی، جواهر التاریخ، المجلد الثانی، دراسه لشخصیه أبی‌سفیان و معاویه الموسسین لامبراطوریه الامویه، بی‌جا، دارالهدی، 1426ق.
  86. ....................، آیات الغدیر، قم: مرکز المصطفیa للدراسات الاسلامیة، 1419ق.
  87. محمد، خلدون احمد، مالکی، تعدد الخلفاء ووحده الامه فقها و تاریخا، جامعه دمشق، 1431ق.
  88. ماوردی، أبوالحسن، أعلام النبوة، بیروت: مکتبة الهلال‏، 1409ق.
  89. مبارکفوری، محمد، تحفة الأحوذی، بشرح جامع الترمذی بیروت: دارالکتب العلمیة، 1410ق.
  90. .............................، مرعاة المفاتیح، شرح مشکاة المصابیح، الهند: الجامعة السلفیة بنارس الهند، 1404ق.
  91. متقی هندی، علی، کنز العمال تصحیح صفوة السقا بیروت: مؤسسة الرسالة، 1409ق.
  92. مرتضى، شریف، الشافی فی الإمامة تهران، 1410ق.
  93. مظفر، محمد حسن، دلائل الصدق لنهج الحق، مظفر نجفى، 1422ق.
  94. مقدسی، المطهر بن طاهر، البدء والتاریخ، بی‌جا، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
  95. نحاس، أحمد، إعراب القرآن علق علیه: عبدالمنعم منشورات محمد علی بیضون، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1421ق.
  96. .....................، عمدة الکتاب النحوی، المحقق: بسام عبدالوهاب الجابی، بی‌جا، دار ‌ابن‌حزم، 1425ق.
  97. نسائی، احمد بن شعیب، السنن الکبرى، سلیمان البنداری، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1411ق.
  98. ...................، فضائل الصحابة، بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 9، شماره 16
شهریور 1401
صفحه 31-50

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 آبان 1400
  • تاریخ بازنگری: 16 فروردین 1401
  • تاریخ پذیرش: 19 اردیبهشت 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار