مصداق «نفس مطمئنة» در روایات تفسیری فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 حوزه رفیعه الصطفی

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه خوارزمی

چکیده

تفسیر قرآن کریم گاهی از طریق شأن نزول یا تطبیق روایاتی که ذیل آیات بیان شده، صورت گرفته است. مفسران فریقین در بعضی از آیات، مصادیق مختلفی بیان کرده‌اند.«نفس مطمئنه» در آیۀ بیست‌وهفتم سورۀ فجر یکی از مصادیقی است که مفسران، افراد متفاوتی از جمله: پیامبرJ، خلیفه اول، خلیفه سوم،‌ ابن‌عباس وغیره را تطبیق داده‌اند. در صورتی که سورۀ فجر مشهور به سورۀ امام حسین(ع) است. بعضی از مفسران افزون بر روایات فضیلت سوره، سیاق آیات آخر این سوره را به ایشان تطبیق داده‌اند.در این مقاله، به روش توصیفی - تحلیلی تمام روایات تفسیری ذیل آیات 27 و 28 سورۀ فجر مورد تحلیل و ارزیابی انجام گرفته و مشخص گردید که بعضی از این روایات از جهت سندی ضعیف هستند.برخی دیگر از روایات اگرچه از نظر سند صحیح هستند، اما از جهت مفهومی با «نفس مطمئنه» تطبیق نمی‌کنند. تعداد دیگری از مصادیق به سبب مکی‌بودن سورۀ مردود می‌شوند و در آخر تعدادی از مصادیق با وجود سیاق سوره و استناد به تفسیر قسمت‌های دیگر سوره اثبات می‌گردند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Instance of “Confident Soul” (Nafs e Mutma’innah) in the Interpretive Narrations of the Two Major Sects of Islam

نویسنده [English]

  • ABDOLAH MIRAHMADI 2
1
2 Assistant Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Kharazmi University
چکیده [English]

The interpretation of the Holy Quran is sometimes done through the instances of revelation or the application of the narrations mentioned in the following verses. The commentators of the two major sects of Islam have mentioned different instances in some verses. . In Surah Fajr: 27 one of this kind of topic where several instances have been mentioned by the interpreters for “Confident Soul” (Nafs e Mutma’innah) such like the Holy Prophet (P), the first caliph, the third caliph, Ibn Abbas while this surah is known as Surah of Imam Hossein (A.S). In addition to the narrations of the virtues of the surah, some commentators have adapted the context of the last verses of this surah to Imam Hossein (A.S). In this article, all the interpretive narrations under verses 27 and 28 of Surah Fajr have been analyzed and evaluated by the descriptive-analytical method and it has been determined that some of these narrations are weak in terms of authenticity. Some of the other narrations, although they are authentic in terms of authenticity, do not conform to “Confident Soul” (Nafs e Mutma’innah) in terms of concept. Several other instances are rejected due to the being Meccan of the surah, and finally, some instances are proved due to the context of the surah and the citation of the interpretation of other parts of the surah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surah Fajr
  • “Confident Soul” (Nafs e Mutma’innah)
  • Instances of “Confident Soul” (Nafs e Mutma’innah)
  • Imam Hossein (A.S)
  • Interpretive Narrations

مراجع

  1. ترجمه قرآن، رضایی اصفهانی، محمد علی و همکاران، نخستین ترجمه گروهی قرآن کریم، قم: دار الذکر، 1384ش.
  2. ابن‌بابویه، محمد بن على، ‏ ‌علل الشرائع‌‏، قم: کتاب فروشى داورى‏، چاپ اول، 1385ش.
  3. استرآبادى، على، ‌تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة‌، قم: النشر الإسلامی، چاپ اول، 1409ق.
  4. ابن‏عاشور، محمدطاهر، ‌تفسیر التحریر و التنویر‌، ‌بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، 1420ق.
  5. آلوسى، محمود بن عبدالله، ‌روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ‌، ‌بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.
  6. ابن‏عطیه، عبدالحق بن غالب، ‌المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز‌، ‌بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1422ق.
  7. ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر، ‌تفسیر القرآن العظیم (ابن‌کثیر). ‌بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول، 1419ق.
  8. ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن بن محمد، ‌تفسیر القرآن العظیم‌، ریاض، مکتبة نزار مصطفى الباز، چاپ سوم، (1419ق.
  9. ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن بن محمد، ‌الجرح و التعدیل‌، ‌بیروت: دارإحیا التراث العربی، 1371.
  10. احمدی میانجی، علی، ‌مکاتیب الائمه‌، قم: دارالاحدیث، چاپ اول، 1426ق.
  11. آیت‌اللهی، سیدعلی، ‌جریا ن‌شناسی تشیع در قرن اول: بررسی موردی رویکرد اعتقادی ابن‌عباس و عباسیان به امامت‌، امامت پژوهی، پاییز و زمستان، شماره 24، 1397.
  12. ایجى، محمد عبدالرحمن، ‌جامع البیان فى تفسیر القرآن ‌، ‌بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1424ق.
  13. بحرانى، هاشم بن سلیمان، ‌البرهان فی تفسیرالقرآن‌، قم: موسسة البعثة، قسم الدراسات الإسلامیة، چاپ اول، 1415ق.
  14. بغوى، حسین بن مسعود، ‌تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل‌، ‌بیروت: دارإحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1420ق.
  15. بروجردى، محمدابراهیم، ‌تفسیر جامع‌، تهران: کتابخانه صدر، چاپ ششم، 1366.
  16. بیضاوى، عبدالله بن عمر، ‌أنوار التنزیل و أسرار التأویل‌، ‌بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1418ق.
  17. بیهقی، (1405ق. دلائل النبوۀ، ‌بیروت: دارالکتبۀ العلمیۀ، چاپ اول.
  18. پیشوایی، مهدی، ‌تاریخ اسلام (از جاهلیت تا رحلت پیامب (ص. قم: دفتر نشر معارف، چاپ سی و دوم، 1396.
  19. ثعلبى، احمد بن محمد، ‌الکشف و البیان‌، ‌بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422ق.
  20. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد، ‌تفسیر الثعالبى المسمى بالجواهر الحسان فى تفسیر القرآن، ‌بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1418ق.
  21. حسکانی، عبید الله بن عبدالله، ‌شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‌، تهران: التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، چاپ اول، 1411ق.
  22. حویزى، عبدعلى بن جمعه، ‌تفسیرنورالثقلین‌، قم: اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415ق.
  23. حائرى طهرانى، ‌مقتنیات الدرر‌، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول. على، 1338.
  24. حجتی، سید محمد باقر، ‌تحقیق درباره ابن‌عباس و مقام وی در تفسیر‌، مقالات و بررسی ها، بهار، شماره 17و18، 1353.
  25. حرعاملی، محمدبن حسن، ‌وسائل الشیعة‌، قم: مؤسسه آل البیت لإحیاءالتراث، ١٤٠٩ق.
  26. خازن، على بن محمد، ‌تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل‌، ‌بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.
  27. خوئی، سید ابوالقاسم، ‌معجم الرجال الحدیث‌، قم: الثقافۀ الاسلامیۀ، چاپ اول، 1390ق.
  28. دروزه، محمد عزّت، ‌التفسیر الحدیث‌، قاهره، إحیاء الکتب العربیۀ، 1383.
  29. دیلمى، حسن بن محمد، ‌غرر الأخبار و درر الآثار فی مناقب ابی‌الأئمة الأطهار (ع. قم: دلیل ما، چاپ اول، 1427ق.
  30. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، ‌مفردات الفاظ قرآن‌، قم: نشر شریعت، چاپ دوم، 1423ق.
  31. سبزوارى، محمد، ‌الجدید فى تفسیر القرآن المجید‌، ‌بیروت: دار التعارف للمطبوعات، چاپ اول، 1406ق.
  32. سمرقندى، نصر بن محمد، ‌تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم‌، ‌بیروت: دار الفکر، چاپ اول، 1416ق.
  33. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر، ‌الدر المنثور فى التفسیر بالماثور‌، قم: آیت‌الله مرعشى نجفى، چاپ اول، 1404ق.
  34. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر، الإتقان فی علوم القرآن‌، ‌بیروت: ناشردار الکتاب العربى‏، چاپ دوم‏، 1421ق.
  35. شاه‏عبدالعظیمى، حسین، تفسیر اثنى عشرى‌، تهران: میقات، چاپ اول، 1363.
  36. شبر، عبدالله، ‌الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین‌، کویت، شرکة مکتبة الالفین، چاپ اول، 1407ق.
  37. شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، دمشق، دار ابن‌کثیر، چاپ اول، 1414ق.
  38. صدیق‏حسن‏خان، محمدصدیق، ‌فتح البیان فى مقاصد القرآن‌، ‌بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1420ق.
  39. صنعانى، عبدالرزاق، ‌تفسیر القرآن العزیز المسمّى تفسیر عبدالرزاق‌، ‌بیروت: دار المعرفة، چاپ اول. ، 1411ق.
  40. طبرانى، سلیمان بن احمد، ‌التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم (الطبرانى. اردن، دارالکتاب الثقافی، چاپ اول، 2008م.
  41. طیب، عبدالحسین، ‌اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، اسلام، تهران: چاپ دوم، 1369.
  42. طبرى، محمد بن جریر، ‌جامع البیان فى تفسیر القرآن‌، دار المعرفة، ‌بیروت: چاپ اول، 1412.
  43. طوسى، محمدبن حسن، ‌التبیان فی تفسیر القرآن‌، 10جلد، دار إحیاء التراث العربی، لبنان، ‌بیروت: چاپ اولt بی‌تا،
  44. طباطبایى، محمدحسین‏، المیزان فی تفسیرالقرآن‏‌، عربى‏، لبنان، نشرمؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، چاپ دوم، 1390ق‏.
  45. طبرسى، فضل بن حسن، ‌مجمع البیان فی تفسیر القرآن‌، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372.
  46. غفوری، حسین، ‌تفسیر تطبیقی روایی سوره‌های فجر و بلد از اهم تفاسیر مأثور فریقین‌، استاد راهنما: عبدالهادی مسعودی، دانشکده علوم حدیث، رشته علوم حدیث، کارشناسی ارشد، 1390.
  47. فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، ‌تفسیر الصافی‌، تهران: مکتبة الصدر، چاپ دوم، 1415ق.
  48. فخر رازى، محمد بن عمر، ‌التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب. ‌بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
  49. فراهیدی، خلیل بن احمد، ‌العین‌، قم: هجرت، چاپ دوم، 1409ق.
  50. قرشى بنابى، على‏اکبر، ‌تفسیر احسن الحدیث‌، تهران: بنیاد بعثت، چاپ دوم، 1375.
  51. قرشى بنابى، على‏اکبر، ‌قاموس قرآن‌، جلد 5، بی‌جا، دارالکتب الاسلامیة، 1378 .
  52. قطب، سید،‌فى ظلال القرآن‌، ‌بیروت: دار الشروق، چاپ سی و پنج، 1425.
  53. قمى مشهدى، محمد، ‌تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب‌، تهران: سازمان چاپ و انتشارات، چاپ اول، 1368.
  54. قمی، على بن ابراهیم، ‌تفسیرالقمی‌، قم: دار الکتاب، چاپ سوم، 1363.
  55. فتاحی‌زاده، فتحیه، ‌اعتبارسنجی روایات تفسیری علی بن ابراهیم در تفسیر قمی‌، مطالعات اسلامی، شماره80، 1387.
  56. فیومی، احمدبن محمد، ‌المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر‌، قم: دارالهجره، چاپ اول، 1414ق.
  57. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله، ‌زبدة التفاسیر‌، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1423.
  58. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله، ‌منهج الصادقین فی إلزام المخالفین‌، تهران: کتابفروشى اسلامیه، چاپ اول، بی تا.
  59. کاشانى، محمد بن مرتضى، ‌تفسیر المعین‌، قم: کتابخانه آیت‌الله العظمى مرعشى نجفى (ره. چاپ اول، 1410.
  60. کشّی، محمد بن عمر، ‌رجال الکشی‌، مشهد، مؤسسه دانشگاه مشهد، 1409.
  61. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، ‌الکافی‌، قم: دار الحدیث، چاپ اول، 1429.
  62. کوفى، فرات بن ابراهیم، ‌تفسیر فرات الکوفی‌، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، چاپ اول، 1410.
  63. مجلسى، محمدباقر، ‌بحارالأنوارالجامعۀ لدررأخبارالأئمة الأطهار‌، ‌بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
  64. محمد جعفری، رسول، هادوی، اصغر، ‌نقد و بررسی سندی و متنی روایات اسباب نزول سوره‌های نبأ تا فجر‌، مطالعات فهم حدیث، زمستان، شماره1، 1393.
  65. مزی، یوسف بن عبدالرحمن، ‌تهذیب الکمال‌، تحقیق: بشارعواد معروف، ‌بیروت: مؤسسه الرسالۀ، چاپ اول، 1413ق.
  66. نجاشی، احمد بن علی، ‌رجال النجاشی‌، قم: النشر الاسلامی، چاپ ششم، 1365.
  67. نکونام، جعفر، ‌درآمدی بر تاریخ گذاری قرآن‌، ‌بیروت: نشر هستی نما، چاپ اول، 1380.
  68. نهاوندى، محمد، ‌نفحات الرحمن فى تفسیر القرآن‌، قم: موسسة البعثة، چاپ اول، 1386.
  69. یاقوت حموی، شهاب الدین ابو عبدالله، ‌معجم البلدان‌، ‌بیروت: دار صادر، 1995م.
  70. هوارى، هود بن محکم، ‌تفسیر کتاب الله العزیز‌، دار البصائر، بى‌جا، چاپ اول، 1426.
پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 8، شماره 15
بهمن 1400
صفحه 426-449

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 16 فروردین 1400
  • تاریخ بازنگری: 25 شهریور 1400
  • تاریخ پذیرش: 01 آذر 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار