تحلیل روایات نهی از احتجاج قرآنی با خوارج

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قران و حدیث دانشگاه کاشان.

2 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان.

3 کارشناس ارشد رشته تاریخ تشیع دانشگاه پیام نور مرکز کاشان

چکیده

بر اساس روایت مشهوری، امیرمؤمنان علی(ع) در هنگامه صفین و جریان حکمیت، با فرستادن ابن‌عباس به‌سوی خوارج، وی را از «مخاصمه» یا «محاجّه» با ایشان به‌ وسیله قرآن نهی فرمود. در اوان کلام به ‌نظر‌ می‌‌رسد آن حضرت با این استدلال که قرآن پذیرنده وجوه گوناگون و دارای معانی احتمالی چندگانه است، از تکیه بر قرآن در مخاصمه نهی فرموده و محاجه یا مخاصمه با کمک سنت نبوی را به‌عنوان راهکاری موثر فراروی ابن‌عباس قرار‌ می‌‌دهد. مهم‌ترین پرسش در این‌‍جا آن است که با عنایت به تأکیدات قرآن و سنت نبوی بر لزوم مراجعه و تمسک به قرآن در همۀ احوال، به‌ویژه در فتنه‌ها، چرا آن حضرت در هنگامه فتن‌‌‌‌های مانند صفین، از احتجاج به قرآن و تکیه بر آیات وحی در برابر موضع‌گیری‌‌‌‌‌های خوارج نهی فرموده است؟ در این جستار با روش توصیفی - تحلیلی و در نگاهی تحقیقی مشخص گردید؛ اولا: نسبت ارجاع از قرآن به سنت نبوی، نسبت رجوع مثال به مُمَثّل (حقیقت مجسم‌شده) است گویی پهنۀ آیات قرآن از قبیل مفهوم است و مفهوم نیز‌ می‌‌تواند تأویل‌‌‌‌‌های متعددی را پذیرا باشد اما سنت نبوی - صورت و تجسم به نسبت معنی و حقیقت – به‌عنوان مصداق وجود یافته و امکان تغییر و تبدّل در آن وجود ندارد و به قول امام راه گریزی از آن وجود ندارد. ثانیا: امیرمؤمنان(ع) در مقام نهی مطلق و همگانی از محاجّه با قرآن نبوده است و این نهی خاص، به‌خاطر ویژگی‌‌‌‌‌های دستگاه فکری و نظام اخلاقی مخاطبان ویژه آن یعنی خوارج بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Narrations Forbidding Quranic Argumentation against the Kharijites

نویسندگان [English]

  • mostafa abasi 1
  • sayed mohammad mousavi 2
  • Seyyed Amir Elyas Mousavi 3
1 Assistant Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Kashan University.
2 PhD student in Quran and Hadith, Kashan University.
3 Master of Shiite History, Payame Noor University, Kashan
چکیده [English]

According to a well-known narration, Amir al-Mu’minin Ali (A.S) sent Ibn Abbas to the Kharijites during the time of Safin and the course of arbitration, forbidding him from “controversy” or “conflict” with them through the Quran. In the beginning, it seems that the Imam, by arguing that the Quran accepts various aspects and has multiple possible meanings, forbade relying on the Quran in debating and puts the argument or conflict with the assistance of the Prophet’s tradition (sunnah) as an effective solution for Ibn Abbas. The most important question here is that given the emphasis of the Quran and the Prophet’s tradition (sunnah) on the need to refer to and rely on the Quran in all circumstances, especially in trials, why he has in the events like Siffin, proscribed to protest by the Quran and rely on verses of revelation against the Kharijites’ stand? In this research, it was identified by descriptive-analytical method and in a research perspective; First: The relation of transferring from the Quran to the Prophet’s tradition (sunnah) is the relation of referring the example to the parable (embodied truth). It seems that the ground of Quranic verses are alike concept and concept can accept several interpretations (ta’wil) but the Prophet’s tradition (sunnah) as being embodied reality and meaning is alike the instance and there is no possibility of change and transformation in it and according to Imam, there is no escape from it. Second: The Amir al-Mu’minin (A.S) has not been in the position of an absolute and universal prohibition against arguing with the Quran, and this special prohibition has been due to the characteristics of the intellectual system and the moral system of its special audience i.e. the Kharijites.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali
  • Quran
  • Sunnah
  • Controversy (and Debating)
  • Conflict
  • Kharijites
  1. ترجمه قرآن، رضایی اصفهانی، محمد علی و همکاران، نخستین ترجمه گروهی قرآن کریم، قم: دار الذکر، 1384ش.
  2. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، شرح النهج‌البلاغه (ابن ابی‌الحدید)، قم: مکتبه آیه‌الله العظمی مرعشی نجفی، بی‌تا.
  3. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
  4. ابن‌جوزی، جمال الدین ابوالفرج، نزهة الاعین النواظر فی علم‌الوجوه و النظائر، تحقیق محمد کاظم الراضی، بیروت: مؤسسه‌الرساله، 1407ق.
  5. ابن‌حنبل، احمد بن محمد، المسند، قاهره-مصر: دارالحدیث، 1416ق.
  6. ابن درید، محمد بن حسن، جمهره اللغه، بیروت: دارالعلم للملایین، بی‌تا.
  7. ابن‌سیده، المحکم والمحیط الأعظم، محقق: عبد الحمید هنداوی، بی‌جا: دارالکتب‌العلمیة، 1421ق.
  8. ابن‌عبدالبر، جامع بیان العلم وفضله، بی جا: دار ابن‌الجوزی، المملکة العربیة السعودیة، 1414ق.
  9. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان‌العرب، محقق علی شیری، بیروت: دارالاحیاءالتراث‌العربی، 1408ق.
  10. ابن‌میثم بحرانی، میثم بن علی، شرح نهج‌البلاغه ابن‌میثم (مصباح‌السالکین)، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1375ق.
  11. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، بیروت: مؤسسه‌الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
  12. بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت-لبنان: انتشارات دارالفکر، 1419ق.
  13. تفلیسی، حبیش بن ابراهیم، وجوه قرآن، گردآورنده مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران مؤسسه انتشارات و چاپ،1371ش.
  14. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغه و صحاح العربیه)،بیروت: دار للملایین، 1404ق.
  15. حکیم، محمد تقی، سنت در قانون گذاری اسلام، مترجم سید ابراهیم سید علوی، تهران: انتشارات کتابخانه بزرگ اسلامی، بی‌تا.
  16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، مصحح صفوان عدنان داودی، بیروت: دارالشامیه، بی‌تا.
  17. زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق علی شیری، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
  18. زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم‌القرآن، بیروت: دارالمعرفه، 1410ق.
  19. سیوطی، جلال‌الدین، الدرالمنثور، بیروت: دارالمعرفه، 1407ق.
  20. شوشتری، محمد تقی، بهج‌الصباغه فی شرح النهج‌البلاغه، تهران: امیرکبیر، 1376ش.
  21. شیخ مفید، محمد بن نعمان عکبری، امالی شیخ مفید، مترجم حسین استاد ولی، مشهد مقدس: آستان قدس رضوی، 1364ش.
  22. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، محقق احمد حسینی اشکوری، تهران: مکتبه‌الرضویه، 1375ش.
  23. عباسی مقدم، مصطفی و دیگران، بازخوانی وجوه و نظائر در قرآن، مجله بینات، شماره 4، زمستان 1394.
  24. عباسی مقدم، مصطفی ودیگران، بازخوانی وجوه و نظایر در قرآن، مجله بینات، 1394، شماره 4.
  25. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، قاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
  26. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، 1363ش.
  27. مبرد، محمد بن یزید، الکامل فی اللغه و الادب، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1409ق.
  28. متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت: مؤسسه‌الرساله، 1409ق.
  29. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار‌الائمه الاطهار علیهم‌السلام، ‌بیروت: دار الاحیاء التراث‌العربی، بی‌تا.
  30. المطرزی، ناصرالدین، المغرب فی ترتیب المعرب، بی جا: مکتبه اسامه بن زید حلب، 2008م.
  31. معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، تهران: انتشارات سمت، 1397ش.
  32. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، پیام امام ، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، 1386ش.
  33. نصیری، علی، آشنایی با علوم حدیث، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1396ش.
  34. هاشمی خویی، سید حبیب الله، منهاج البراعه، شارح: حسن حسن زاده آملی، تهران: مکتبه‌الاسلامیه، 1400.