تحلیل تطبیقی امامت انتصابی از منظر عقل، قرآن و حدیث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کرمان - دانشگاه شهید باهنر کرمان دانشکده حقوق و الهیات گروه معارف اسلامی

چکیده

امامت انتصابی از نظر امامیه، خلافتِ الهی است که جایگاه آن در اندیشه قرآنی و حدیثی با زاویه کلامی، فقهی و سیاسی ظهور نموده است. اما از نظر اهل‌سنّت، صرفاً به‌عنوان امر فرعی فقهی در حوزه مدیریت اجتماعی قلمداد شده و به همین علت جایگاه آن را با دلایلی، از سطح انتصاب الهی به حد انتخاب مردمی تنزّل داده‌اند و قائل به انتخابی‌بودن امامت شده‌‌اند. مقاله حاضر با رویکرد توصیفی، تحلیلی و انتقادی به تبیین داده‌های عقلی و نقلی پرداخته و دلایل اهل‌‌تسنن را به‌طور مستقیم و غیر‌‌مستقیم مورد نقد قرار داده است. این پژوهش، با تکیه بر اصول خاصّه برگرفته از قرآن و سنّت و مؤیِّدات عقلی و عقلایی، از قبیل: «اصل هدایت»، «اصل اطاعت»، «اصل ابلاغ رسول» و «اصل مُخلَص»، تلقی معتقدان به «إهمالِ رسول»، «فرقه ناجیه»، «اجماعِ امت» و «ولایت حُبّی» را به همراه مؤیدات نقلی به چالش کشانده است. از سوی دیگر «قاعدۀ لطف» و «اصل لزوم وحدت مسلمین» گزاره امامت انتصابی را در دفع گمراهی بشر و اتحاد بر کشف واقع تثبیت می‌‌نماید؛ زیرا خلاف این امر؛ موجباتِ نقضِ غرضِ خلقت بشر و ارسال رسول و ضلالتِ محض و قُبح تقدّم مفضول بر فاضل است؛ ازاین‌رو، نقش پذیرش و مقبولیّت امام منتصب الهی از جانب عموم جامعه، پس از اعلام پیامبر گرامی اسلام، کشف و به فعلیت‌رساندن امر واقعی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of the Appointed Imamate from the Perspective of Reason, Quran and Hadith

نویسنده [English]

  • hadi vahdanifar
کرمان - دانشگاه شهید باهنر کرمان دانشکده حقوق و الهیات گروه معارف اسلامی
چکیده [English]

According to the Imamia, the appointed Imamate is the divine caliphate, whose place in Quranic and hadith thought has emerged from a theological, jurisprudential and political point of view. However, according to the Sunni, it has been considered only as a jurisprudential secondary matter in the field of social management, and for this reason, its status has been reduced from the level of divine appointment to the level of people’s election or selection, and they have considered the Imamate to be elective. The present article explains the rationale and narrative data with a descriptive, analytical and critical approach and directly and indirectly, criticizes the arguments of Ahl al-Sunnah. This research, relying on special principles derived from the Quran and Sunnah and rational and reasonable affirmations, such as: “Principle of guidance”, “Principle of obedience”, “Principle of the report of the Prophet” and “Principle of being purified”, challenges those who believe in “miscommunicating of the Prophet”, “correct sect”, the “consensus of the ummah” and the “guardianship of love” through narrations. On the other hand, the “rule of grace” and the “principle of the necessity of the unity of Muslims” establish the proposition of appointed Imamate in repelling human error and uniting on the discovery of reality; Because contrary to this; It causes the violation of the purpose of human creation and the sending of the Prophet and the pure misguidance and the being bad of making superiority of the inferior over the superior; Therefore, the role of acceptance and popularity of the Divine Appointed Imam by the general public, after the proclamation of the Holy Prophet of Islam, is to discover and actualization the real thing.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reason
  • Principle
  • Appointed Imamate
  • Elected Imamate
  • Dictatorship
  • Democracy
  • Quran and Hadith
  1. ترجمه قرآن، رضایی اصفهانی، محمد علی و همکاران، نخستین ترجمه گروهی قرآن کریم، قم: دار الذکر، 1384ش.
  2. ابن‌ابى‌الحدید، عبد الحمید بن ‌هبة‌الله، شرح نهج البلاغة لابن أبى‌الحدید، قم: مکتبة آیة الله المرعشی، 1404ق.
  3. ابن‌ابی‌زینب، محمد بن ابراهیم، الغیبة، تهران: نشر صدوق، چاپ اول، 1397ق.
  4. ابن‌اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1367ش.
  5. ابن‌بابویه، محمد بن على، کمال‌الدین و تمام النعمة، تهران: اسلامیه، چاپ دوم، 1395ق.
  6. ابن‌بابویه، محمد بن على، معانی الأخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1403ق.
  7. ابن‌بابویه، محمد بن على، الخصال، مصحح، علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، چاپ اول، 1362ش.
  8. ابن‌بابویه، محمد بن على، عیون أخبار الرضا، - تهران: نشر جهان، چاپ اول، 1378ق.
  9. ابن بطریق، یحیى بن حسن، عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب إمام الأبرار، - قم: جماعه المدرسین قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، 1407ق.
  10. ابن‌سینا، الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغة، 1375ش.
  11. ابن‌سینا، الشفاء (الالهیات)، تصحیح سعیدزاید، قم: مکتبةآیۀالله المرعشى، 1404ق.
  12. ابوالفتح رازى، حسین‌بن‌على، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، ‏ تحقیق: دکترمحمدجعفریاحقى- دکترمحمدمهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوى، 1408ق.
  13. احمد بن حنبل، المسند، قاهره: دارالحدیث، 1418ق.
  14. امینی، عبدالحسین، الغدیر، قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، 1416ق.
  15. ایجى، میر سید شریف‏، شرح المواقف‏، به تصحیح بدر الدین نعسانى، قم: ‏ الشریف الرضی، چاپ اول‏، 1325ق.
  16. بخاری، محمدابن اسماعیل، الصحیح بخاری، بیروت: دارالفکر، 1401ق.
  17. برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، - قم: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
  18. بغوى، حسین بن مسعود (1420 ق‏)، معالم التنزیل فی تفسیرالقرآن، تحقیق: عبدالرزاق المهدى، بیروت: داراحیاءالتراث العربى، چاپ اول، 1420ق.
  19. بحرانى، سید ‌هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن - تهران: بنیاد بعثت، چاپ اول، 1417ق.
  20. بحرانى، ابن‌میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، قم: مکتبة آیۀ الله المرعشی النجفی‏، چاپ دوم، 1406ق.
  21. ثعلبى نیشابورى ابواسحاق احمد بن ابراهیم‏، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن‏‏، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ اول، 1422ق.
  22. تفتازانى‏، سعد الدین، شرح المقاصد، مقدمه و تحقیق و تعلیق از دکتر عبد الرحمن عمیره‏‏، قم: ناشرالشریف الرضی‏، چاپ اول، 1409ق.
  23. ثقفی، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال، (1410 ق) الغارات أوالإستنفار و الغارات (ط - القدیمة)، دار الکتاب الإسلامی - قم، چاپ: اول،
  24. جرجانى، ابوالمحاسن حسین بن حسن، جلاء الأذهان و جلاءالأحزان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، 1377.
  25. حسکانى، عبید الله بن احمد، ‏، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏، تحقیق: محمدباقر محمودى‏، ‏‏، تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى، چاپ اول، 1411ق.
  26. حر عاملى، محمد بن حسن (1425 ق)، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، - بیروت: چاپ اول، اعلمى.
  27. حلى، الباب‌الحادی عشر، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى، چاپ اول، 1365ش.
  28. حلى، حسن ابن‌یوسف، الألفین، قم: هجرت، چاپ دوم، 1409ق.
  29. حلى، حسن بن یوسف، نهج الحقّ و کشف الصدق، اللبنانی – بیروت: دار الکتاب، چاپ اول، 1982م
  30. قطب الدین راوندى، سعید بن هبة الله (1409 ق)، قصص الأنبیاء، - مشهد: چاپ اول، مرکز پژوهش‌های اسلامى، چاپ اول، 1409ق.
  31. رشیدالدین میبدى، احمدبن ابن‌سعد (1371)، کشف الأسرار و عدةالأبرار، محقق: علی‌اصغرحکمت، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم، 1371ش.
  32. زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.
  33. زرکشى، محمد بن بهادر، البرهان فى علوم القرآن، - بیروت: دار المعرفة، چاپ اول، 1410ق.
  34. سیوطى، جلال‌الدین، الدرالمنثورفی تفسیرالمأثور، قم: کتابخانه آیۀالله مرعشی نجفى، 1404ق.
  35. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، قم: هجرت، چاپ: اول، 1414ق.
  36. شهرستانى، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق محمد بدران‏، الشریف الرضی، چاپ سوم، 1364.
  37. شیرازى، قطب‌الدین، درة التاج، به اهتمام و تصحیح سید محمد مشکوة، تهران: انتشارات حکمت، چاپ سوم، 1369ق.
  38. صفار، محمد بن حسن (1404 ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّدJ، قم: مکتبة آیۀ‌الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق.
  39. طباطبایى، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: دفترانتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، 1417ق.
  40. طباطبایى، سید محمدحسین، شیعه در اسلام، قم: دفترانتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ 12، 1376.
  41. طبرسى، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضى، چاپ اول، 1403ق.
  42. حلی، طوسى، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد قسم الالهیات، قم: بی‌نا، چاپ دوم، 1382.
  43. طبرسى، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى (ط - الحدیثة)، - قم: آل البیت، چاپ اول، 1390.
  44. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، - تهران: مرتضوى، چاپ سوم، 1375.
  45. طوسى، الخواجة نصیرالدین، ‏شرح الاشارات والتنبیهات، قم: نشرالبلاغة، چاپ اول، 1375.
  46. طوسى، محمد بن الحسن، الغیبة، قم: دار المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1411ق.
  47. على بن الحسینA، صحیفة السجادیة، قم: دفتر نشر الهادى، چاپ اول، 1376.
  48. عبد الجبار، قاضى، المغنی فی أبواب التوحید و العدل‏، به تحقیق جورج قنواتى. . . ، قاهره‏: الدار المصریة، 1962-1965م.
  49. عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران: المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1380.
  50. عروسى الحویزى، عبد على بن جمعة، تفسیر نور الثقلین، تحقیق: رسولی محلاتی، قم: انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415ق.
  51. فارابى ابونصر، فصول منتزعه، تحقیق، تصحیح وتعلیق: دکترفوزى نجار، تهران: ‏المکتبةالزهراء، چاپ دوم، 1405ق.
  52. فارابى، ابونصر، الجمع بین رأى الحکیمین، مقدمه و تعلیق از دکتر البیر نصرى نادر، تهران: انتشارات الزهراء، 1405ق.
  53. فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب‏، بیروت‏: دار احیاء التراث العربى‏، چاپ سوم، 1420ق.
  54. فیض کاشانى، محمد محسن، تفسیرالوافی، اصفهان: بی‌نا، چاپ اول، 1406ق.
  55. قاضی عبدالجبار بن احمد، شرح اصول الخمسه، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422ق.
  56. قندوزی حنفی، شیخ سلیمان، ینابیع المودّه، بیروت: مؤسسة الاعلمی، 1418ق.
  57. قندوزی حنفی، شیخ سلیمان ابن‌ابراهیم، ینابیع المودّه لذی القربی، قم: دارالاسوه، 1416ق.
  58. کلینى، محمد بن یعقوب الکافی، مصحح علی‌اکبر غفاری ومحمد آخوندی، تهران: دارالکتب اسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
  59. کرمانى، محمود بن حمزه، البرهان فى متشابه القرآن، مصر المنصوره: دارالوفاء، چاپ دوم، 1998م.
  60. لاهیجى‏، فیاض سرمایه ایمان در اصول اعتقادات‏، تصحیح صادق لاریجانى‏، تهران: ‏انتشارات الزهراء، چاپ سوم، 1372.
  61. فرات کوفى، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفى، تحقیق: محمدکاظم محمودى‏، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، چاپ اول، 1410ق.
  62. فاضل مقداد، جمال‌الدین مقداد ابن‌عبدالله الأنوار الجلالیة فی شرح الفصول النصیریة، تحقیق على حاجی‌آبادی و عباس جلالى نیا‏، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، 1420ق.
  63. ماوردی، علی ابن‌محمد، الاحکام السلطانیه و الرویات الدینیه، بیروت: دارالکتاب العلمیه، چاپ اول، 1405ق.
  64. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، - بیروت: دارإحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
  65. مفید، أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق.
  66. مفید، محمد ابن‌محمد ابن‌نعمان، النکت الاعتقادیه، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق.
  67. مظفر، محمدرضا، اصول فقه، تحقیق صادق حسن‌زاده المراغی، قم: منشورات العزیزی، چاپ دوم، 1386.
  68. مظفر، محمدحسین، دلایل الصدق، قم: مؤسسة آل البیتD، چاپ اول، 1422ق.
  69. نخجوانى، نعمت‌الله بن محمود، الفواتح الالهیه و المفاتح الغیبیه‏، مصر: داررکابى للنشر، چاپ اول، 1999م.
  70. نراقی، ملااحمد، معراج السعاده، قم: هجرت، چاپ پنجم، 1377ش.
  71. نوبخت، ابواسحاق ابراهیم، الیاقوت فی علم الکلام، تحقیق علی‌اکبر ضیائى، قم: ‏کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى، چاپ اول، 1413ق.
  72. نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  73. وحدانی‌‌فر، هادی حسن و قبح ذاتی و عقلی از منظر اندیشمندان اسلامی، قم: دفتر نشر معارف و پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، چاپ اول، 1394.
  74. وحدانی‌‌فر، ‌هادی، درآمدی بر خداشناسی، کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان، چاپ اول، 1393ش.
  75. هلالى، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، قم: الهادى، چاپ اول، 1405ق.
  76. هیثمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقه، بیروت: المکتبه العصریه، 1425ق.