بررسی پیامد‌های فقهی حدیث حکمرانی زنان در مذاهب خمسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهراء (س)، تهران، ایران

چکیده

حدیث «لن یفلح قوم ولوا أمرهم امرأة» از احادیث تأثیرگذار در فقه مذاهب خمسه و از مسائل مربوط به ولایت و حکومت زنان است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تاریخی منابع، به این پرسش پاسخ داده که تأثیرگذاری حدیث مزبور در طول تاریخ بر فتاوای فقهای مذاهب خمسه چگونه بوده است؟ هدف اصلی از این پژوهش، بررسی سیر ورود این حدیث و پیامدهای فقهی آن در مذاهب خمسه است. نتایج پژوهش حکایت از این دارد که حدیث در قرن نهم وارد مذهب حنفی شده و تأثیر اندک در استنباط فقهی آنان گذاشته و در قرن هفتم وارد کتب فقهی حنبلی و در قرن ششم وارد مذهب مالکی و شافعی شده و هر سه مذهب در تقویت منع ولایت زنان از حدیث بهره ‌برده‌اند. همچنین روایت مزبور در قرن ششم به مذهب اثناعشریه نیز ورود پیدا کرده و فقط در ممنوعیت قضاوت زنان از آن استفاده کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Jurisprudential Consequences of the Hadith of Women’s Ruling in the Five Jurisprudential Schools

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Alaee Rahmani 1
  • sohaila ahmadi 2
1 Associate Professor and Faculty Member, Faculty of Theology, Department of Quranic and Hadith Sciences, Alzahra University,Tehran,Iran
2 PhD Candidate in Quranic Sciences, Faculty of Theology, Al-Zahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The hadith Oلَنْ یفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمُ امْرَأَةًP (A nation can not acquire salvation if its ruler is a woman.) is one of the influential hadiths in the five jurisprudential schools and one of the issues related to the guardianship [wilayat] and ruling of women. This article has answered the question with the descriptive-analytical method and with the historical approach of the sources, what has been the effect of this hadith throughout history on the percepts [fatwas] of the jurists of the five schools? The main purpose of this research is to study the course of the entry of this hadith and its jurisprudential consequences in the five schools. The results of the research indicate that the hadith entered the Hanafi school in the ninth century and had little effect on their jurisprudential inference. In the seventh century, it entered the Hanbali jurisprudential books and in the sixth century it entered the Maliki and Shafi’i schools and the schools have benefited from the hadith in strengthening the refusing women’s guardianship [wilayat]. This narration also entered the sect of the Twelver Shiite narration in the sixth century and was used only in the prohibition of women’s judgment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Woman
  • jurisprudence
  • governance
  • Women’s Guardianship [Wilayat]
  • Women’s Judgment
  • Women in Five Schools of Islamic Jurisprudence
  • Women’s Jurisprudential Duties

مراجع

1. ابن‌أبی‌شیبة، أبوبکر، المصنف فی الأحادیث و الآثار، محقق: کمال یوسف الحوت، الریاض: مکتبة الرشد، 1409ق.
2. ابن‌بزیزة، ابوحامد، روضة المستبین فی شرح کتاب التلقین، محقق: عبداللطیف زکاغ، بی‌‌جا، دار ابن‌حزم، 2010م.
3. ابن‌حبان، محمد، الإحسان فی تقریب صحیح ابن‌حبان، محقق: شعیب الأرنؤوط، بیروت مؤسسة الرسالة، 1408ق.
4. ابن‌حجر، الهیتمی، تحفة المحتاج فی شرح المنهاج، عدد الأجزاء 10، بی‌‌جا، المکتبة التجاریة الکبرى، 1357ق.
5. ابن‌حماد، ابوعبدالله نعیم، کتاب الفتن، المحقق: سمیر أمین الزهیری، القاهرة: مکتبة التوحید، 1412ق.
6. ابن‌حنبل، احمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، محقق: شعیب الأرنؤوط - عادل مرشد، وآخرون، بی‌جا، مؤسسة الرسالة، 1421ق.
7. ابن‌خلکان، شمس الدین، وفیات الأعیان و أخبار أبناء الزمان، تحقیق: إحسان عباس، بیروت: دارالثقافة، 1994م.
8. ابن‌سلامة، محمد، مسند الشهاب، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1407ق.
9. ابن‌شعبه حرانى، حسن بن على‏، تحف العقول‏، تحقیق: على اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین‏، 1404ق.
10. ابن‌عابدین، محمد امین، ردّ المحتار على الدّر المختار، بیروت: دارالفکر، 1992م.
11. ابن‌عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: عمرو بن غرامه، بیروت: دارالفکر، 1415ق.
12. ابن‌قدامة، مؤفق الدین، الکافی فی فقه الإمام أحمد، بی‌‌جا، دارالکتب العلمیة، بی‌‌تا.
13. ابن‌نجیم، زین الدین، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، بی‌‌جا، دارالکتاب الإسلامی، بی‌‌تا.
14. ابن‌همام، کمال الدین، فتح القدیر، بی‌‌جا، دارالفکر، بی‌‌تا.
15. ازهری مالکی، أحمد بن غانم، الفواکه الدوانی على رسالة ابن‌أبی زید القیروانی، بی جا، دارالفکر، عدد الأجزاء: 2، 1415ق.
16. طیالسی، أبی‌‌داؤد سلیمان، مسند أبی داود الطیالسی، محقق: الدکتور محمد بن عبد المحسن الترکی، مصر، دار هجر، 1419ق.
17. موسوی اردبیلی، عبدالکریم، فقه القضاء، قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید، 1421ق.
18. بابرتی، أکمل الدین، العنایة شرح الهدایة، بی‌‌جا، دارالفکر، بی‌‌تا.
19. باشا، احمد تیمور، نظرة تاریخیة فی حدوث المذاهب الفقهیة الأربعة: الحنفی - المالکی - الشافعی - الحنبلی و انتشارها عند جمهور المسلمین، بیروت: دارالقادری للطباعة والنشر والتوزیع، 1411ق.
20. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، المحقق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، بی‌‌جا، دار طوق النجاة، 1422ق.
21. بغوی، حسین بن مسعود، شرح السنة، تحقیق: شعیب الأرنؤوط - محمد زهیر الشاویش، بیروت و دمشق، المکتب الإسلامی، بی‌‌تا.
22. ترمذی، ابوعیسی، الجامع الکبیر - سنن الترمذی، المحقق: بشار عواد معروف، بیروت: دارالغرب الإسلامی، 1998م.
23. حصنی، تقی الدین، کفایة الأخیار فی حل غایة الإختصار، المحقق: علی عبد الحمید بلطجی و محمد وهبی سلیمان، دمشق: دارالخیر، 1994م.
24. جندی، خلیل بن اسحاق، التوضیح فی شرح المختصر الفرعی لابن‌الحاجب، المحقق: د. أحمد بن عبد الکریم نجیب، بی‌‌جا، مرکز نجیبویه للمخطوطات و خدمة التراث، 2008م.
25. خلاف، عبد الوهاب، علم أصول الفقه وخلاصة تاریخ التشریع، مصر: مطبعة المدنی، بی‌‌تا.
26. زردینی، احمد زارع، کاربست نقد بیرونی متن در حدیث‌‌شناسی، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی، 1398ش.
27. زرکلی، خیر الدین، الأعلام، بی‌جا، دارالعلم للملایین، 2002م.
28. رویانی، عبدالواحد بن اسماعیل، بحر المذهب (فی فروع المذهب الشافعی)، المحقق: طارق فتحی سید، بی‌‌جا، دارالکتب العلمیة، 2009م.
29. ساکی، نانسی، بوستانی، قاسم، «بررسی روایت لن یفلح قوم ولو أمرهم امرأة»، مجله حدیث و اندیشه، نیم‌‌سال‌‌نامه علمی ترویجی، شماره 25، 1397ش.
30. شربینی، خطیب، مغنی المحتاج إلى معرفة معانی ألفاظ المنهاج، بی‌‌جا، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
31. نجفی جواهری، محمد حسن، جواهر الکلام، تحقیق: محمود القوچانی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1362ش.
32. علیش، ابوعبدالله المالکی، منح الجلیل شرح مختصر خلیل، بیروت: دارالفکر 1989م.
33. طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، تحقیق و تصحیح علی خراسانی و دیگران، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
34. عثیمین، محمد بن صالح، الشرح الممتع على زاد المستقنع، بی‌جا، دار ابن‌الجوزی، 1422ق.
35. فاضل هندی، کشف اللثام، تحقیق: قم: مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌‌تا.
36. مجموعة من العلماء، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، الکویت: وزارة الشئون الاسلامیة، 1427ق.
37. عبداللطیف، عبد الشافى محمد، السیرة النبویة والتاریخ الإسلامی، القاهرة: دارالسلام، 1428ق.
38. نسائی، احمد بن شعیب، السنن الصغرى، تحقیق: عبد الفتاح أبوغدة، حلب: مکتب المطبوعات الإسلامیة، 1406ق.
39. نویهض، عادل، معجم المفسرین: من صدر الاسلام و حتّى العصر الحاضر، بیروت: مؤسسة نویهض الثقافیة للتألیف والترجمة والنشر، عدد الأجزاء: 2، 1409ق.
40. نیسابوری، الحاکم، المستدرک على الصحیحین، تحقیق: مصطفى عبدالقادرعطا، بیروت: دارالکتب لعلمیة، 1411ق.
یونینی، قطب الدین، ذیل مرآة الزمان، قاهره، دارالکتاب الإسلامی، 1413ق
پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 8، شماره 14
پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی، سال هشتم، شماره 14،بهار و تابستان 1400 ش، ص 9-401
شهریور 1400
صفحه 273-299

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 24 شهریور 1399
  • تاریخ بازنگری: 29 شهریور 1400
  • تاریخ پذیرش: 24 فروردین 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار