روش‌شناسی حاکم نیشابوری در المستدرک و جایگاه آن از دیدگاه فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

اظهارنظرهای مختلفی دربارۀ کتاب المستدرک علی الصحیحین حاکم نیشابوری انجام شده است. با بررسی احادیث می‌توان پی برد بهترین نظرها این است که در آن احادیث صحیح، حسن و ضعیف وجود دارد و اظهارنظرهای غیر منطقی در رابطه با کتاب، قابل پذیرش نیست؛ زیرا برخی از احادیث کتاب حاکم با احادیث کتاب‌های بخاری و مسلم مشترک لفظی یا معنوی هستند و تنها تفاوت‌های اندک وجود دارد. در این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی به استخراج روش حاکم نیشابوری در گزینش روایات و ارزیابی آن پرداخته می‌شود. بررسی روایات کتاب نشان می‌دهد او در گزینش روایات به جوانب مختلف آن‌ها توجه داشته و روش وی عبارت است از: دسته‌بندی موضوعی روایات؛ توجه به شروط بخاری و مسلم در انتخاب روایات؛ ارائه شواهدی برای اثبات صحت روایات؛ توجه به سماع حدیث؛ توجه به طرق گوناگون روایات؛ توجه به نقل به معنا در روایات؛ توجه به تقطیع در روایات؛ ذکر احادیث به‌صورت مسند؛ شرح و توضیح اسناد و متن روایات؛ توجه به راویان ثقه و مورد اعتماد؛ شرح و توضیح رجال برخی احادیث؛ ذکر منابع روایات؛ اجتهاد در انتساب برخی روایات به صحت. هرچند حاکم از روش بسیار خوب و دقیقی در ذکر روایات مستدرک بهره برده، اما التزام او به این روش در همه‌جا یکسان نبوده و در برخی موارد، روایات بدون هیچ توضیحی یا با توضیح ناکافی آمده‌ است که همین علت، مخاطبان در مواجهه با برخی احادیث مستدرک با مشکلاتی مواجه شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Methodology of the Hakim Nishapuri in Al-Mustadrak [Supplement] and Its Position from the Viewpoint of Two Major Islamic Sects

نویسنده [English]

  • Morteza Ghasemi Hamed
Assistant Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences,University of Islamic Sects,Tehran,Iran
چکیده [English]

Various comments have been put forward concerning Hakim Nishapuri’s book Al-Mustadrak ala al-Sahihayn [Supplement for What is Missing From al-Bukhârî and Muslim]. By examining the hadiths, it can be seen that the best opinion is that there are correct, good [hassan] and weak hadiths in it, and irrational comments about the book are not acceptable; Because some of the hadiths of this book are equivocal and univocal with the hadiths in Bukhari and Muslim books, and there are only slight differences. In this article, with a descriptive-analytical method, the method of Hakim Nishapuri in selecting narrations and evaluating them is extracted. The study of the narrations of the book indicates that he has paid attention to their various aspects in selecting the narrations and his method is the thematic classification of the narrations; paying attention to the conditions of Bukhari and Muslim in selecting narrations; providing evidence to prove the authenticity of the narrations; paying attention to listening [sima’] the hadith; paying attention to various ways of narrations; attention to quoting only the meaning of narrations; attention to fragmentation in narrations; mentioning hadiths as evidence; explanation of the documentation and chains and text of narration, attention to trusted narrators; explanation of the rijals [bibliographical points] of some hadiths; mentioning the sources of narrations; ijtihad in regarding some narrations to be correct. Although Hakim has used a very good and accurate method in mentioning the authentic narrations in this book, his commitment to this method has not been the same everywhere, and in some cases, the narrations have been carried without any explanation or with insufficient explanation, which is why the audience/reader has encountered problems in dealing with some hadiths of the book.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hakim Nishapuri
  • Al-Mustadrak ala al-Sahihayn [Supplement for What is Missing From al-Bukhârî and Muslim]
  • Methodology
  • Selection of Narrations
  • Conditions for the Validity of Narrations

مراجع

  1. ابن‌‌خلکان، احمد بن ابی‌‌بکر، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، تحقیق: احسان عباس، بیروت: دارالفکر؛ دارصادر، 1420/2000م.
  2. ابن‌‌قاضی شهبه دمشقی، ابی‌‌بکر بن احمد تقی‌‌الدین، طبقات الشافعیة، تحقیق: عبدالعلیم خان، بیروت: عالم الکتب، چاپ اول، 1407/1987م.
  3. ابن‌‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت: مکتبة المعارف، چاپ دوم، 1411/1990م.
  4. ابن‌‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت: موسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، 1406/1986م.
  5. ابن‌‌صلاح، عثمان بن عبدالرحمن شهرزوری، معرفة انواع علم الحدیث، تحقیق: عبداللطیف همیم و ماهر یاسین فحل، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1423/2002م.
  6. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت: دارالفکر؛ مکتبة الفیصلیة، بی‌تا.
  7. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین و معه تلخیص الذهبی و...، تحقیق: ابی‌عبدالله عبدالسلام بن محمد بن عمر علوش، بیروت: دارالمعرفة، چاپ اول، 1418/1998م.
  8. همو، المستدرک علی الصحیحین و بذیله التلخیص للحافظ الذهبی، تحقیق: یوسف عبدالرحمن مرعشلی، بیروت: دارالمعرفة، 1406/1986م.
  9. همو، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1411ق.
  10. همو، تاریخ نیشابور، ترجمه محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، تحقیق: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: نشر آگه، چاپ اول، 1375ش.
  11. همو، معرفة علوم الحدیث، تحقیق: سید محمد لحام، بیروت: دارومکتبة الهلال، 1382/2003م.
  12. همو، معرفة علوم الحدیث، تحقیق: سید معظم حسین، مدینه، المکتبة العلمیة، 1397ق.
  13. حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف و معاریف، دائرة المعارف جامع اسلامی، ج4، تهران: مؤسسه فرهنگی آرایه، چاپ سوم، 1379ش.
  14. حیدری نسب، علیرضا، حاکم نیشابوری و المستدرک علی الصحیحین، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1390ش.
  15. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد أو مدینة السلام، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1417/1997م.
  16. داینی، عزیز رشید محمد، تصحیح احادیث المستدرک بین الحاکم النیسابوری و الحافظ الذهبی، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 2006م.
  17. ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، بی‌‌تا.
  18. همو، سیر اعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الارنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة، چاپ یازدهم، 1419/1998م.
  19. زرکلی، خیرالدین، الاعلام: قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ دهم، 1992م.
  20. الزقة، عبدالرحیم احمد محمد، «الحاکم النیسابوری و أثره فی الحدیث»، مجلة کلیة الامام الاعظم، شماره 4، 1398ق.
  21. سبکی، عبدالوهاب بن علی بن عبدالکافی، طبقات الشافعیة الکبری، تحقیق: عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، بی‌‌جا، بی‌نا، بی‌‌تا.
  22. سلفی، عبدالله بن مراد، تعلیقات علی ما صححه الحاکم فی المستدرک و وافقه الذهبی، ریاض: دارالفضیلة، چاپ اول، 1418ق.
  23. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، تحقیق: عبدالله عمر بارودی، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، 1419/1998م.
  24. سید جوادی، احمد صدر حاج؛ کامران فانی؛ و بهاءالدین خرمشاهی، دایرة المعارف تشیع، بی‌جا، نشر شهید سعید محبی، چاپ دوم، 1380ش.
  25. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، تحقیق: ابوعبدالرحمن صلاح بن محمد بن عویضة، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ سوم، 1423/2002م.
  26. شمالی، یاسر احمد، «التصحیح علی شرط الشیخین»، مجلة الشریعة و الدراسات الاسلامیة، شماره 43، رمضان 1421ق.
  27. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، بیروت: دارالنشر فرانز شتاینر، 1411/1991م.
  28. عطیه، محمد بن محمود بن ابراهیم، الانتباه لما قال الحاکم و لم یخرجاه و هو فی أحدهما أو رویاه، قطر، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، چاپ اول، 1428ق.
  29. قاسمی حامد، مرتضی، «نگرشی بر کتاب المستدرک علی الصحیحین با نگاهی به زندگی و آراء حاکم نیشابوری»، مجله فروغ وحدت، شماره 13، پاییز 1387ش.
  30. مدیر شانه‌‌چی، کاظم، درایة الحدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1385ش.
  31. معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل‌‌سنت، تهران: سمت؛ دانشکده علوم حدیث، چاپ اول، 1383ش.
  32. وادعی، ابوعبدالرحمن مقبل بن هادی، رجال الحاکم فی المستدرک، صنعاء: مکتبة صنعاء الأثریة، چاپ دوم، 1425ق
پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 8، شماره 14
پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی، سال هشتم، شماره 14،بهار و تابستان 1400 ش، ص 9-401
شهریور 1400
صفحه 232-253

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 25 آبان 1399
  • تاریخ بازنگری: 29 شهریور 1400
  • تاریخ پذیرش: 13 اسفند 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار