نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها، قم، ایران.
2 استادیار و عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم، قم، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
The martyrdom epic [maqtal] of Al-Hossein (A.S) in Tabari’s (310 AH / 923 CE) book of “History” is one of the remaining and old martyrdom epics related to the third and fourth AH centuries. This book, like other historical and narrational books, has not been safe from the onslaught of thought-provoking reports, and some of its contents are questionable on various topics, including the movement of Ashura. Tabari’s report concerning the Ashura uprising is based on the narration of Abu Mikhnaf which is currently regarded as the oldest remained martyrdom epic. But at the same time, Tabari’s report suffers from textual confusion, so that in some cases it is inconsistent with certain historical events, or the dignity of the Infallible is damaged from the Shiite point of view. Of course, in the following centuries, some Shiite scholars have also cited this book. In the present article, after analyzing the various aspects of the questionable narrations, a preferred view is presented, which has considerable advantages over the opinions presented in this field. Findings of the article indicate that some of Tabari’s reports are in support of the Umayyad movement and sometimes some of them are considered against the Umayyad movement, which indicates his trustworthiness in the Ashura report from the narrators, and on the other hand, quoting conflicting or contradictory narrations provides the possibility to criticize this approach and method. The narrations of the humiliation of Imam Hossein (A.S), the captivity of the two children of Abdullah Ibn Jafar and their martyrdom after Ashura, the state of undress of Ali Ibn Hossein (A.S), and Yazid’s expression of remorse for killing the Imam are among the narrations that can be criticized and analyzed. This article criticizes these narrations with an analytical-critical approach and its findings can be used in Ashura studies.
کلیدواژه‌ها [English]
1. ابن‌أبی‌الحدید، عزالدّین عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمّد ابوالفضل ابراهیم، مصر: دار احیاء الکتب العربیة، 1378ق.
2. ابن‌اثیر، عزّ الدین ابوالحسن علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، دارصادر، داربیروت: 1385ق.
3. ابن‌أعثم کوفی، احمد، الفتوح، ترجمه: محمد مستوفی هروی، تصحیح: غلامرضا محمد مجد طباطبایی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1374ش.
4. ابن‌اعثم کوفی، احمد بن علی، الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالأضواء، 1411ق.
6. ابن‌خلکان، أحمد بن محمد، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، تحقیق: احسان عباس، لبنان: دارالثقافة، بی‌تا.
7. ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبرى، تحقیق: محمد بن صامل السلمى، الطائف: مکتبة الصدیق، 1414ق.
8. ابن‌سعد، محمد، ترجمة الإمام الحسینA من طبقات ابن‌سعد، تحقیق: عبدالعزیز الطباطبائی، الهدف، بی‌تا.
9. ابن‌شهرآشوب، محمد بن على، مناقب آل ابی‌طالبD، قم: علامه، 1379ق.
10. ابن‌طاووس، سید، طرف من الأنباء و المناقب، تحقیق: قیس عطار، مشهد: تاسوعا، 1420ق.
11. ابن‌طاووس، سید، اللهوف على قتلى الطفوف، ترجمه: احمدفهرى زنجانى، تهران: جهان، 1348ش.
12. ابن‌طیفور، ابوالفضل بن ابی‌طاهر، بلاغات النساء، قم: مکتبة بصیرتی، بی‌تا.
13. ابن‌عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1404ق.
14. ابن‌عجمی، سبط، الکشف الحثیث، تحقیق: صبحى السامرائی، بیروت: مکتبة النهضة العربیة، 1407ق.
15. ابن‌عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، علی شیری، بیروت: دارالفکر، 1415ق.
17. ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، تحقیق: عبدالحسین امینى، نجف: دارالمرتضویة، 1356ش.
18. ابن‌کثیر دمشقی، أبوالفداء إسماعیل، البدایة و النهایة، بیروت: دارالمعرفة، 1422ق.
19. ابن‌مبرد، یوسف، بحرالدم، تحقیق: روحیةعبدالرحمن السویفی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1413ق.
20. ابن‌‌ندیم، محمد بن ابی‌یعقوب، الفهرست، تحقیق: رضاتجدد، بی‌تا، بی جا، بی نا.
21. ابن‌نما حلى، جعفر بن محمد، مثیر الأحزان، تحقیق: مدرسة الإمام المهدى (عج) ، قم: مدرسة الإمام المهدى (عج) ، 1406ق.
22. اربلى، على بن عیسى، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تحقیق: سید هاشم رسولى محلاتى، تبریز: بنى‌هاشمى، 1381ق.
23. اصفهانی، ابوالفرج على بن الحسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق: سید احمدصقر، بیروت: دارالمعرفة، بى تا.
24. امام رضاA، الفقه المنسوب إلى الإمام الرضاA، تحقیق: مؤسسة آل البیتD، مشهد: مؤسسة آل البیتD، 1406ق.
25. بحرانی اصفهانی، عبدالله، عوالم العلوم، قم: موسسة الامام المهدی، 1413ق.
26. بحرانى، سید هاشم، الإنصاف، تحقیق: سیدهاشم رسولى محلاتى، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1378ق.
27. بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ترکیا: المکتبة الإسلامیة، بی‌تا.
28. بسوى، أبویوسف یعقوب بن سفیان، المعرفة و التاریخ، تحقیق: اکرم ضیاء العمرى، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1401ق.
29. بلاذرى، أحمد بن یحیى بن جابر، أنساب الأشراف، تحقیق: محمدباقرمحمودی، بیروت: دارالتعارف، 1397ق.
30. بلعمى، ابوعلى، تاریخنامه طبرى، تحقیق: محمد روشن، تهران: سروش و البرز، 1378ش.
33. جعفریان، رسول، منابع تاریخ اسلام، قم: انصاریان، 1382ش.
34. حاجی خلیفة، مصطفى بن عبدالله، کشف الظنون، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
35. حرانى، ابن‌شعبة، تحف العقول عن آل الرسول، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: 1404ق.
36. حرعاملى، محمد بن حسن، إثبات الهداة، بیروت: اعلمی، 1425ق.
37. حرعاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم: مؤسسةآل البیت، 1409ق.
38. حسین حمود، هادی، «ابومخنف»، البلاغ، العدد 9، السنةالثانیة، 1389ق.
39. حسینی، سید عبدالله، معرفی و نقد منابع عاشورا، قم: نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1386ش.
40. حسینى موسوى، محمد بن ابی‌طالب، تسلیة المُجالس و زینة المَجالس، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1418ق.
41. حلوانی، حسین بن محمد بن حسن بن نصر، نزهة الناظروتنبیه الخاطر، تحقیق: قم: مدرسة الإمام المهدی، 1408ق.
42. حموی، شهاب الدین یاقوت، معجم الأدباء، بیروت: دارالغرب الإسلامی، 1414ق.
43. حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الإسناد، تحقیق و نشر: قم: مؤسسة آل البیتD، 1413ق.
44. خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، بیروت: البلاغ، 1419ق.
45. خضری، سید احمدرضا، کرامتی، ستاره، «مقایسه و بررسی تطبیقی روش تاریخ‌نگاری طبری و ابن‌اثیر»، فقه و تاریخ تمدن، دانشگاه آزاداسلامی مشهد، شمارۀ 5 و 6، پاییز و زمستان 1384.
46. طبرانی، ابوالقاسم سلیمان، مقتل الحسین بن علی بن ابی‌طالبD، تحقیق: محمدشجاع ضیف‌الله، کویت: دارالأوراد، 1412ق.
47. خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسینA، تحقیق: محمد سماوی، قم: انوار الهدی، بی‌تا.
48. دینوری، أبومحمدعبدالله بن مسلم بن قتیبة، الإمامة و السیاسة، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالأضواء، 1410ق.
49. دینورى، ابوحنیفه احمد بن داود، الأخبار الطّوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر، قم: الرضى، 1368ش.
50. ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الإسلام، تحقیق: عبدالسّلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربی، 1410ق.
51. ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، سیراعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: موسسة الرسالة، 1413ق.
53. رازى، ابوعلى مسکویه، تجارب الأمم، تحقیق: ابوالقاسم امامى، تهران: سروش، 1379ش.
54. راوندى، قطب‌الدین، الدعوات، قم: مدرسه امام مهدى (عج)، 1407ق.
55. ربیعی، حسن کریم، مرویّات عقبة بن سمعان و الضّحاک المشرقی لواقعةالطف فی تاریخ الطبری، مجله تراثنا، مؤسسة آل البیت، ش101.
56. رجایی، عبدالله، «جایگاه ابومخنف در تاریخ نگاری اسلام»، مقالات و بررسی‌ها، شمارۀ 65، تابستان 1378.
57. رحمان ستایش، محمدکاظم و رفعت، محسن، روایات عاشورایی الفتوح ابن‌أعثم کوفی درمیزان نقد و بررسی، دوفصلنامه حدیث پژوهی، شمارۀ 3، بهار و تابستان 1389.
58. رفعت، محسن و رحمان ستایش، محمدکاظم، روایات عاشورایی أنساب الأشراف در میزان نقد و بررسی، دوفصلنامۀ حدیث پژوهی، شمارۀ 17، بهار و تابستان 1396.
59. زبیری، مصعب بن عبدالله، نسب قریش، تصحیح: اواریست پرووانسال لوی، قاهره: دارالمعارف، بی‌تا.
60. سبط بن جوزی، شمس الدین ابوالمظفّریوسف بن قزأوغلی، تذکرة الخواص، قم: الرضی، 1418ق.
61. سزگین، فؤاد، تاریخ نگارش‌های عربی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی، 1380ش.
62. سمعانى، أبوسعیدعبدالکریم بن محمد، الأنساب، تحقیق: عبدالرحمن بن یحیى المعلمى، حیدرآباد: مجلس دائرة المعارف العثمانیة، 1382ق.
63. شاوی، علی و طبسی، نجم‌الدین، مع الرکب الحسینی، قم: مرکز الدراسات الإسلامیة، 1386ش.
64. صالحی حاجی آبادی، ابراهیم، «پژوهشی درهویت تاریخی مقتل ابومخنف»، تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری دانشگاه الزهراء، سال نوزدهم، دوره ی جدید، شمارۀ 4، پیاپی82، زمستان1388.
65. صحتی سردرودی، محمد، عاشورا پژوهی با رویکردی به تحریف شناسی تاریخ امام حسینA، قم: خادم الرضا، 1385ش.
66. صدوق، ابوجعفر محمد بن على بن بابویه، الأمالی، تهران: کتابچی، 1376ش.
68. صدوق، ابوجعفر محمد بن على بن بابویه، عیون أخبار الرضاA، تحقیق: مهدى لاجوردى، تهران: جهان، 1378ق.
69. طبرانی، ابوالقاسم سلیمان، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
70. طبرسى، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، تحقیق: محمدباقرخرسان، مشهد: نشرمرتضى، 1403ق.
71. طبرسى، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى، تهران: اسلامیة، 1390ق.
72. طبرسى، فضل بن حسن، تاج الموالید، بیروت: دارالقارى، 1422ق.
73. طبری، ابوجعفرمحمد بن جریر، تاریخ الطبری (تاریخ الأمم و الملوک)، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث، 1387ق.
74. طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، تحقیق: مؤسسةالبعثة، قم: دارالثقافة، 1414ق.
77. طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، الفهرست، تحقیق: عبدالعزیز طباطبائى، قم: مکتبةالمحقق الطباطبائی، 1420ق.
78. عاملی نباطی، على بن محمد بن یونس، الصراط المستقیم، تحقیق: میخائیل رمضان، النجف: المکتبة الحیدریة، 1384ق.
79. عسقلانی، أحمد بن علی بن حجر، الاصابة، تحقیق: عادل أحمد عبدالموجود، علی محمد معوض، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
80. علوی، محمد بن على بن حسین، المناقب (الکتاب العتیق)، تحقیق: حسین موسوى بروجردى، قم: دلیل ما، 1428ق.
81. فتال نیشابورى، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: رضى، 1375.
82. فراتی، علی اکبر، آسیب شناسی روایات ابن‌ابی‌الحدیددربارۀ ی امام حسینA درشرح نهج‌البلاغه، علوم حدیث، ش54، زمستان1388.
84. قائدان، اصغر، بررسی تحریف نگاری مکتب شام وتحریف قیام امام حسینA، خورشید شهادت، چاپ و صحافی مهر، 1374ش.
85. قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق: طیب موسوى جزائرى، قم: دارالکتاب، 1404ق.
86. کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات و الذیل علیها، تحقیق: علی محمد بن یعوض الله، عادل أحمد عبدالموجود، بیروت: دارالکتب العلمیة، 2000م.
87. کثیری، سیدمحمد، السلفیة بین أهل السنة و الإمامیة، بیروت: الغدیر، 1418ق.
88. کوفی، فضیل بن زبیر، «تسمیة من قتل مع الحسینA»، تحقیق: سیدمحمدرضا حسینی جلالی، تراثنا، محرم، صفر و ربیع الأول 1405ق.
89. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار الجامعة لعلوم الأئمة الأطهار، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
90. محمدی نیک ری شهری، محمد، میزان الحکمة، تحقیق و چاپ: قم: دارالحدیث، 1416ق.
91. مزّی، جمال‌الدین أبى‌الحجاج یوسف، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1406ق.
92. مسعودی، أبوالحسن على بن الحسین بن علی، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دارالهجرة، 1409ق.
93. مسعودى، على بن حسین، اثبات الوصیة، قم: انصاریان، 1426ق.
94. معارف، مجید، قربانی زرین، رضا، مشایخ اجازه در اسناد کافی، علوم حدیث، سال چهاردهم، شمارۀ 51، ویژه کنگرۀ بین‌المللی بزرگداشت ثقة الإسلام کلینی، بهار 1388.
95. مغربی، نعمان بن محمد، شرح الأخبارفی فضائل الأئمة الأطهارD، تحقیق: محمدحسینحسینى جلالى، قم: جامعه مدرسین، 1409ق.
96. مفید، محمد بن نعمان، الإرشاد، تحقیق: مؤسسة آل‌البیتD، قم: کنگرۀ شیخ مفید، 1413ق.
97. مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، بى تا.
98. ناطق بالحق، یحیی بن حسین، تیسیر المطالب فی أمالی ابی‌طالب، تحقیق: عبدالله بن حمود عزی، صنعاء: مؤسسة زید بن علی الثقافیة، 1422ق.
99. نوری، حسین بن محمد تقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق و چاپ: قم: مؤسسة آل‌البیتD، 1408ق.
100. نویری، شهاب‌الدین، نهایة الأرب فی فنون الأدب، قاهرة: دارالکتب و الوثائق القومیة، 1423ق.
102. هلالى، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، تحقیق: محمدانصارى زنجانى، قم: مکتبة الهادى، 1405ق.
103. هیثمی، نورالدین علی بن ابی‌بکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1408ق.
', './data/pht/coversheet/41632107457.jpg'))