بازشناسی مسند ربیع بن حبیب؛ از متون حدیثی اباضیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده الهیات و معار اسـلامی گـروه شـیعه : دانشـگاه علامـه طباطبـایی تهـران ــ ایـران (نویسـنده مسـئول) ، شناسـی saeed.tavoosi@gmail.com .

2 دکترای علوم قرآن وحدیث، مدرس گروه معارف اسلامی دانشگاه ازاد اسلامی کرج

چکیده

چکیده
    کتاب ربیع بن حبیب مهم‌ترین کتاب حدیثی مذهب اباضیه است که برخی از باب‌های گوناگون فقهی، اعتقادی و تفسیری را در بر دارد. هدف این مقاله، شناخت و بررسی مسند ربیع بن حبیب بوده که بسیار کم به آن پرداخته شده است. احتمال جعلی‌بودن آن یکی از مسائل مهم دربارۀ این مسند می‌باشد که بیشتر از سوی برخی معاصران اهل‌تسنن مانند محمدناصرالدین البانی و خالد بن عبدالرحمن بن زکی مصری مطرح شده است. روش ما در این مقاله، در کنار مرور اسانید و محتوای کتاب، بررسی منابع پیشین، پسین و تحقیقات جدید به زبان­های مختلف بوده که دربارۀ این مسند انجام شده است؛ به‌علاوه به معرفی مؤلف و بررسی حیات علمی وی نیز پرداخته می‌شود. یافته­ها نشان می‌دهد که مسند ربیع بن حبیب مهم­ترین متن حدیثی اباضیه بوده و اثبات جعلی و بی­اساس بودن آن دشوار است. این کتاب به‌احتمال فراوان تدوین شاگرد یکی از شاگردان ربیع بوده و به‌دست وی گردآوری نشده است.  
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Recognition of Musnad Rabi 'ibn Habib; From the hadith texts of Abadiyya

نویسندگان [English]

  • Saeed Tavousi Masroor 1
  • bashir salimi 2
1 Assistant Professor, Faculty of Theology and Islamic Studies Shiite group , Allameh Tabatabai University, Iran-Tehran: saeed.tavoosi@gmail.com.
2 azad university of karaj, Islamic department
چکیده [English]

Abstract
The book of Rabi 'ibn Habib is the most important book of hadith of the Ibadiyya religion, which contains some different chapters of jurisprudence, belief and interpretation. The purpose of this article is to identify and study the position of Rabi 'ibn Habib, which has been processed on it very little attention. The possibility of being forgery is one of the most important issues regarding this book, which has been raised by some of the Sunni contemporaries, such as Muhammad Nasser al-Din al-Albani and Egyptian knowledgeable Khalid ibn Abd al-Rahman ibn Zaki. Our method in this article, in addition to reviewing the documents and the content of the book, is to review the previous and later sources and also new research in different languages that has been done about this document, in addition, the author is introduced and his scientific life is examined. He findings show that the Musnad of Rabi 'ibn Habib is the most important text of the Ibadiyya hadith and it is difficult to prove its falsity and baselessness. This book was most likely compiled by a student of one of Rabi's students and was not compiled by him.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Rabi 'ibn Habib Azdi
  • Musnad of Rabi' ibn Habib
  • Abu Ya'qub Yusuf ibn Ibrahim and Rajlani
  • Kharijites
  • Ibadiyyah's research

مراجع

  1. فهرست منابع

    1. ابراهیم، خویلد، خـلاف أهـل السنـة و الجماعـة مـع الإباضیـة، بی‌‌نا، بی‌‌جا، 1430ق.
    2. ابن‌‌سلیام، اباضی، بدء الاسلام و شرائع الدین، به‌کوشش: قیرنر شقارتس و سالم‌‌ بن یعقوب، بیروت: 1406ق.
    3. ابو‌زکریا ورجلانی، یحیی بن ابی‌بکر، سییر الائمة و اخبارهم، به‌کوشش اسماعیل عربی، بی‌‌جا، دارالغرب الاسلامی، 1402ق.
    4. احمد بن حنبل، العلل و معرفة الرجال، به‌کوشش: وصی الله بن محمد عباس، ریاض: بی‌نا، 1408ق.
    5. ایازی، سید محمدعلی، «تفاسیر اباضیه»، مجله بینات، ش 7، 1374ش.
    6. باجیه، صالح، الاباضیة بالجرید، به‌کوشش علی شابی، تونس، 1976م.
    7. بارونی، سلیمان باشا، الازهار الریاضیة فی ائمة وملوک الاباضیة، به‌کوشش محمدعلی صلیبی، لندن: بی‌نا، 2005م.
    8. البانی، محمد ناصرالدین، سلسلة الاحادیث الضعیفة والموضوعة و اثرها السیئ فی الامة، ریاض: مکتبة المعارف، ج 1، 1412ق؛ ج 3، 1408ق؛ ج 6، 1421ق؛ ج 13، 1425ق.
    9. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح، استانبول: دارالطباعة العامرة، بیروت: چاپ افست دار الفکر، 1401ق.
    10. بدوی، ابراهیم بن عبدالعزیز، «دور المدرسة الاباضیة فی الفقه الاسلامی»، به‌کوشش: محمد صالح ناصر، مکانة الاباضیة فی الحضارة الاسلامیة، قاهره: مکتبة الاستقامة، 1413ق.
    11. برقی، احمد بن محمد، . المحاسن، قم: دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
    12. بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسن، توضیح المسائل مراجع، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1386ش.
    13. پاکتچی، احمد،«خوارج»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر سید کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد بیست و سوم، 1396ش.
    14. تالبی، محمد، «تاهرت»، دانشنامه جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حدادعادل، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، جلدششم، 1380ش.
    15. تنوخی، عزالدین، «مسند الامام الربیع بن حبیب»، به‌کوشش: محمد صالح ناصر، مکانة الاباضیة فی الحضارة الاسلامیة، قاهره: مکتبة الاستقامة، 1413ق.
    16. جابر سهیل، عید، الاباضیة فی الخلیج العربی فی القرنین الثالث و الرابع الهجریین، مسقط، بی‌نا، 1418ق.
    17. جعبیری، فرحات، البعد الحضاری للعقیدة الاباضیة، قاهره: مکتبة الاستقامة، 1425ق.
    18. جعفر طیاری، مصطفی، شبانی، محمدعلی، «بررسی و نقد مهم‌ترین عقاید اباضیه و مقایسه آن با عقاید امامیه»، هفت آسمان، ش 71، 1395ش.
    19. جلالی مقدم، مسعود، «اباضیه»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر سید کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد دوم، 1367ش.
    20. حارثی، سالم بن حمد بن سلیمان، العقود الفضیه فی اصول الاباضیه، عمان، بی‌نا، 1403ق
    21. حسینی میلانی، سید علی، صلاة ابی‌بکر فی مرض النبی |، قم: مرکز الحقائق الاسلامیة، 1427ق.
    22. خلیفات، عوض محمد، نشأة الحرکة الاباضیة، عمان، بی‌نا، 1978م.
    23. درجینی، ابو‌العباس احمد بن سعید، طبقات المشایخ بالمغرب، بی‌جا، چاپ ابراهیم طلای، 1974م.
    24. ربیع بن حبیب بصری، الجامع الصحیح مسند، به‌کوشش ابواسحاق ابراهیم اطفیش، قاهره، بی‌نا، 1349ق.
    25. ربیع بن حبیب بصری، الجامع الصحیح مسند، به‌کوشش: ورجلانی، یوسف بن ابراهیم، کتاب الترتیب فی الصحیح من حدیث الرسول |، مسقط: مکتبة مسقط، 1424ق.
    26. ربیع بن حبیب بصری، الجامع الصحیح مسند، مسقط: چاپ عبدالله بن حمید سالمی وسعود بن عبدالله بن محمد وهیبی، 1415ق.
    27. روحی، علیرضا، غفرانی، علی، «نقش و جایگاه فکری و سیاسی نُکیار در میان خوارج شمال آفریقا»، مطالعات تاریخی جهان اسلام، ش 12، 1397ش.
    28. زرکلی، خیرالدین، الأعلام، بیروت: دارالعلم للملایین، 1980م.
    29. سالمی، نورالدین عبدالله بن حمید، اللمعة المرضیة من اشعة الاباضیة، به‌کوشش: سلطان بن مبارک شیبانی، عمان، بی‌نا، 1426ق.
    30. سالمی، نورالدین عبدالله بن حمید، تنبیهات، در: ربیع بن حبیب بصری، الجامع الصحیح مسند، به‌کوشش عبدالله بن حمید سالمی و سعود بن عبدالله بن محمد وهیبی، مسقط، بی‌نا، 1415ق.
    31. سیابی‌سمائلی، سالم بن حمود بن شامس، ازالة الوعثاء عن اتباع ابی‌الشعثاء، به‌کوشش سیدة اسماعیل کاشف، عمان، بی‌نا، 1979م.
    32. شماخی، احمد بن سعید بن عبدالواحد، کتاب السیر، به‌کوشش احمد بن سعود سیابی، عمان، بی‌نا، 1407ق.
    33. ضیایی، علی‌اکبر، اعتقادات اباضیه، قم: امین، 1398ش.‌‌
    34. ضیایی، علی‌اکبر، تاریخ اباضیه، قم: امین، 1398ش.
    35. ضیایی، علی‌اکبر، معجم مصادر الاباضیة، تهران: 1424ق.
    36. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. العروة الوثقی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی 1417ق.
    37. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، به‌کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
    38. طبسی، نجم الدین، صوم عاشوراء بین السنة النبویة و البدعة الامویة، قم: منشورات العهد، 1422ق.
    39. عامر حسن صبری، زوائد عبدالله بن احمد بن حنبل فی المسند، بیروت: دارالبشائر الاسلامیة،1410ق.
    40. عرب، محمد، آشنایی با مذهب اباضی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1377ش.
    41. عسکری، سید مرتضی، صلاة ابی‌بکر، قم: کلیة اصول الدین، 1418ق.
    42. عقیلی، ابوجعفر محمد بن عمرو، کتاب الضعفاء الکبیر، به‌کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، بی‌نا، 1418ق.
    43. فرهمند، یونس، «رستمیان»، دانشنامه جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حدادعادل، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، 1393ش.
    44. قاسمی، ابراهیم، اسفندیاری اسلامی، رضا، «تجدید بنای پایه‌‌های نظری فقه اباضیه در دوره معاصر»، پژوهش‌‌های فقهی، دوره 15، ش 2، 1398ش.
    45. قتبیه، مریم بنت سعید بن علی، نظرات حول المذهب الاباضی، به‌کوشش: مبارک بن عبدالله راشدی، عمان: السیب، 1412ق.
    46. قشار، بالحاج بن عدون، اللمعة المرضیئة فی تاریخ الاباضیة، عمان: السیب، 1411ق.
    47. کلینی، محمد بن یعقوب الکافی، به‌کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
    48. گروه قرآن و حدیث بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، «حدیث‌‌پژوهی در غرب»، دانشنامه جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حدادعادل، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، 1387ش.
    49. مالک بن انس، الموطأ، به‌کوشش: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1406ق.
    50. مزیو، حسن، «الازدی، ابوعمرو الربیع بن حبیب»، موسوعة اعلام العلماء والادباء العرب والمسلمین، زیرنظر منجی بوسنینة، تونس: المنظمة العربیة للتربیة والثقافة والعلوم، 1425ق.
    51. مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت: دارالفکر. بی‌تا.
    52. مصری، خالد بن عبدالرحمن بن زکی تحذیر المسلمین من مسند الربیع، بی‌نا، دارالحدیث و الاثر للنشر والتوزیع، 2009م.
    53. معارف، مجید، قاسمی حامد، مرتضی، «شیخ طوسی و کتاب الامالی»، منهاج، ش 11، 1389ش.
    54. معینی، محسن، «تدوین حدیث در میان دیگر مذهب اسلامی»، دانشنامه جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حدادعادل، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، جلدششم، 1380ش.
    55. مفید، محمد بن محمد بن نعمان. الافصاح فی امامة امیر المؤمنین ×، بیروت: دار المفید. 1414ق.
    56. ملک‌‌مکان، حمید، «امامت و حکومت از منظر اباضیه»، هفت آسمان، ش 26، 1384ش.
    57. مناظرة بین الشیخ سعد بن عبدالله بن عبدالعزیز الحمید والظافر الإباضی حول مسند الإمام الربیع بن حبیب، بی‌‌تا، بی‌‌جا، بی‌‌نا، در: https://dawa.center/file/1743، تاریخ بازیابی: 2/7/1399.
    58. نامی، عمرو بن خلیفه، دراسات عن الاباضیة، ترجمه: میخائیل خوری، بیروت، بی‌نا، 2001م.

    هاشم، مهدی طالب، الحرکة الاباضیة فی المشرق العربی، بی‌‌جا، دارالاتحاد العربی، 1401ق

پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 7، شماره 13 - شماره پیاپی 13
پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی، سال هفتم، شماره 13،پاییز و زمستان 1399 ، ص 9-282
اسفند 1399
صفحه 129-146

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 11 اسفند 1398
  • تاریخ بازنگری: 10 آبان 1399
  • تاریخ پذیرش: 06 آذر 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار