بررسی روایت «صفوة هذا الکتاب» در تفسیر ثعلبی و منابع شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 علوم قرآن و حدیث دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 علوم قران وحدیث دانشگاه سیستان و بلوچستان

3 کارشناس ارشد علوم حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

چکیده
امام علی (ع)، سرآمد مفسران و نسبت به دیگر صحابه، پیشتاز در تفسیر آیات قرآن هستند. روایات بسیاری از ایشان در تفسیر قرآن به‌دست ما رسیده است. ازجمله این روایات، حدیثی است که در تبیین مقاصد حروف مقطعه نقل شده که به حدیث «صفوة هذا الکتاب حروف التهجی» معروف شده است. ثعلبی مفسر بلندآوازه اهل‌سنت این حدیث را در تفسیر خود نقل نموده و دیدگاه خویش را بر آن استوار می‌کند. غالب مفسران و محدثان شیعه نیز این حدیث را از امام علی علیه‌السلام نقل کرده‌اند. هدف پژوهش پیشِ رو، بررسی تطبیقی این حدیث در تفسیر ثعلبی با منابع شیعه و یافتن اختلافات و مصدر اصلی روایت است. مقاله حاضر به روش توصیفی – تحلیلی با رویکرد تطبیقی به بررسی روایت «صفوة هذا الکتاب حروف التهجی» در " الکشف و البیان " و تطبیق آن با منابع شیعه پرداخته است. یافته‌ها و نتایج تحقیق نشان می‌دهد حدیث در هیچ‌کدام از منابع شیعه به سند شیعی نقل نشده است و تمامی نقل‌ها به شیوه‌های گوناگون به روایات "عامه" می‌رسد. برخی از مفسران آن را به‌صورت مستقیم و برخی با واسطه از سایر مفسران یا محدثان شیعه از اهل‌سنت بیان نموده‌اند. طبرسی، حویزی، فیض کاشانی و برخی دیگر مستقیم و غالباً با عبارت«روت العامة» حدیث را ذکر کرده‌اند. آملی، بروجردی و اصفهانی و... حدیث را با واسطه طبرسی یا دیگران نقل نموده‌اند.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A study of the narration of "Safwat hazal ketaab" (Selected of this book) in the interpretation of Thalabi and Shiite sources

نویسندگان [English]

  • hosain khakpour 1
  • Gholamreza Razavi 2
  • Sadigheh Chahkandi 3
1 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, University of Sistan and Baluchestan
2 . PhD student in Quran and Hadith, Sistan and Baluchestan University r.razavi@theo.usb.ac.ir
3 . Master of Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, Sistan and Baluchestan University; baran.chahkandi@gmail.com
چکیده [English]

Abstract
Imam Ali (AS) is the foremost commentator and is a leader in interpreting the verses of the Qur'an compared to other companions. We have received many narrations from him in the interpretation of the Qur'an. One of these narrations is a hadith that has been quoted in explaining the intentions of the syllables, and it is known as the hadith "Safwat hazal ketaab" "Selected of this book of alphabetical letters"[1] . Thalabi, a prominent Sunni commentator, quotes this hadith in his commentary and bases his point of view on it. Most Shiite commentators and narrators have also quoted this hadith from Imam Ali (as). The purpose of the present study is to make a comparative study of this hadith in the interpretation of Thalabi with Shiite sources and also to find the differences and the main source of the narration. The present article, in a descriptive-analytical method with a comparative approach, examines the narration of "Safwat hazal ketaab"  “selected of this book of alphabetical letters" in "Al-Kashf Wal-Bayan" and compares it with Shiite sources. Findings and results of the research show that this hadith has not been quoted in any of the Shiite sources with a Shiite document and all the narrations reach the narrations of the "Sunnis" in different ways. Some commentators have quoted it directly from Sunni narrators and some have quoted it from other Shiite commentators or narrators from the Sunnites. Tabarsi, Howeizi, Feyz Kashani and some others have mentioned the hadith directly and often with the phrase “Sunnites, narrated". Amoli, Boroujerdi, Isfahani, etc. have narrated the hadith through Tabarsi or others.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Imam Ali (AS)
  • Mysterious Letters
  • Safwa
  • Thalabi

مراجع

فهرست منابع
1. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله‏، قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، 1404ق.
2. ابن‌الجوزی، عبدالرحمن بن علی بن محمد، زاد المیسر فی علم التفسیر، بیروت: مکتبة الاسلامی، 1384ق.
3. ابن‌عطیه، تفسیر المحرر الوجیز، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1992م.
4. ابوالسعود العمادی، محمد بن محمد، ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
5. اصفهانی، محمدحسین، مجد البیان فی تفسیر القرآن، قم: مکتبۀ آیه الله مرعشی نجفی، 1366ش.
6. آلوسی، شهاب الدین محمود، روح المعانی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
7. آملی، حیدر بن علی، تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم، قم: نور علی نور، چاپ سوم، 1422ق.
8. بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: دارالکتب الاسلامیة، 1415ق.
9. بروجردی، حسین بن رضا، تفسیر الصراط المستقیم، قم: موسسۀ انصاریان، 1416ق.
10. بغوی، ابومحمد الحسین بن مسعود، معالم التنزیل، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1414ق.
11. بیضاوی، عبدالله بن عمر. انوارالتنزیل و اسرارالتأویل، بیروت: دارالفکر، 1416ق.
12. ثعالبی، ابوزید عبد الرحمن بن محمد، الجواهر الحسان، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1416ق.
13. حسینی طباطبایی، مصطفی، فتح البیان فیما روی عن علی من تفسیر القرآن، حلب: دارالجسور الثقافیة، 1426ق.
14. خاکپور، حسین ؛ عابدی، احمد، «گونه‌ها و روش‌های تفسیر امام علی × در روایات تفسیری اهل‌سنت»، پژوهشنامه علوی، شماره 3، بهار و تابستان 1390ش.
15. دیاری بیدگلی، محمدتقی، پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر، تهران: سهروردی، 1383ش.
16. زبیدی، ماجد ناصر، التیسیر فی التفسیر للقرآن بروایة أهل‌البیت، بیروت: دارالمحجة البیضاء، 1428ق.
17. سیوطی، جلال‌الدین، اتقان در علوم قرآن، مترجم: طیب حسینی، محمود، قم: دانشکده اصول الدین، 1392ش.
18. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: منشورات شریف الرضی، بی‌تا.
19. شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر الجامع بین الروایة و الدرایة فی علم التفسیر، بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.
20. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، تهران: فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، 1406ق.
21. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، قم: دارالکتب الاسلامیة، 1361ش.
22. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1390ق.
23. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1372ش.
24. علوی‌مهر، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، 1381ش.
25. فضل الله، محمدحسین، من وحی القرآن: قم: دارالزهرا، 1419ق.
26. فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الغدیر، 1415ق.
27. قرطبی، ابوعبدالله بن احمد، الجامع الاحکام القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
28. قمی مشهدی، میرزا محمد، تفسیر کنز الدقائق و بحر الرقائب، قم: دارالغدیر، 1368ش.
29. قندوزی الحنفی، ابراهیم، یناییع المودة لذوی القربی، تحقیق: سید علی جمال اشرف الحسینی، قم: دارالاسوة، 1422ق.
30. کاشانی، فتح الله بن شکر الله، زبدة التفاسیر، قم: دارالمعارف الاسلامیة، 1423ق.
31. کیوان نژاد نجف‌آبادی، «روش تفسیری ثعلبی در کشف البیان»، مجله بینات، سال 22، شماره 4، زمستان 1394ش.
32. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، بی‌تا.
33. مدرسی، محمدتقی، من هدی القرآن، تهران: دارالمحبی الحسین، 1419ق.
34. مروتی، سهراب، پژوهشی پیرامون تاریخ تفسیر قرآن، تهران: نشر رمز، 1381ش.
35. معرفت، محمدهادی، التأویل فی مختلف المذاهب و الآراء، قم: انتشارات التمهید، 1385ش.
36. معرفت، محمدهادی، التفسیر الأثری الجامع، قم: انتشارات التمهید، 1387ش .
37. ثعلبی، الکشف و البیان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی (علمی پژوهشی)
دوره 7، شماره 13 - شماره پیاپی 13
پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی، سال هفتم، شماره 13،پاییز و زمستان 1399 ، ص 9-282
اسفند 1399
صفحه 9-22

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 28 بهمن 1388
  • تاریخ بازنگری: 19 مرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 06 شهریور 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار